Η ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΩΤΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΩΝ 318 ΘΕΟΦΟΡΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΕΝ ΝΙΚΑΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 325 μ.Χ.

ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ

Γράφει ο Νικήτας Αποστόλου

Πριν από λίγες μέρες συμπληρώθηκαν 1700 χρόνια από την έναρξη των εργασιών της πρώτης Οικουμενικής Συνόδου των Επισκόπων της Εκκλησίας του Χριστού στη Νίκαια της Μικράς Ασίας το 325 μ.Χ.

Η συνοδικότητα, ως θεσμός της Εκκλησίας, έχει αφετηρία, την Αποστολική Σύνοδο στα Ιεροσόλυμα το 48 μ.Χ.

Μετά την εμπέδωση της λειτουργίας του Επισκοπικού θεσμού, το πρώτο ήμισυ του 2ου μ.Χ. αιώνα, καθιερώνεται εθιμικά ο θεσμός των Επισκοπικών συνόδων.

Στις συνόδους των οι Επίσκοποι υλοποιούσαν την κοινωνία και την ενότητα των κατά τόπους Εκκλησιών .

Έτσι επετύγχανε η λειτουργία της όλης Εκκλησίας να γίνεται σε καθεστώς de facto αυτονομίας, σε σχέση με την υφιστάμενη δομή εξουσιών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Οι σημαντικότερες τοπικές σύνοδοι ήταν: α) Οι σύνοδοι των Επισκόπων της Β. Αφρικής στην Καρχηδόνα τα έτη 251, 254, 255 και 256. Αυτές επέλυσαν ζητήματα για τον τρόπο εκλογής των Επισκόπων. Επίσης απεφάνθησαν υπέρ της ενότητας, της κοινωνίας και της ισότητας των Επισκόπων και έναντι στην αναφυείσας τότε αξίωσης του Επισκόπου Ρώμης περί πρωτείου της αυθεντίας του.

β) Οι σύνοδοι που έγιναν επανειλημμένα των Επισκόπων της Ανατολής στην Αντιόχεια την περίοδο 264 έως 268 όπου αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία οι πλάνες του Παύλου Σαμοτασέως και των οπαδών του που δεν δέχονταν την τριαδικότητα του Θεού αλλά την πίστη σε έναν Θεό μόνο. (Μοναρχισμός).

γ) Η επισκοπική σύνοδο στην Άγκυρα της Γαλατίας το 314 μετά το τέλος του τελευταίου μεγάλου διωγμού 303 έως 313 . Τέθηκαν τότε κανόνες για την επιστροφή στις τοπικές Εκκλησίες των “πεπτωκότων”( πιστών που υπέκυψαν στις διώξεις του διωγμού.

Όμως το ίδιο έτος 314, εισήχθη μια σημαντικότατη καινοτομία σχετικά με την σύνοδο των Επισκόπων. Ο Μ. Κων/νος, προκειμένου να διασφαλίσει τη δημόσια τάξη στο Τμήμα της Αυτοκρατορίας, που υπήγετο στην εξουσία του, συγκάλεσε με ΔΙΑΤΑΓΜΑ του την σύνοδο Επισκόπων στην Αρελάτη της Γαλατίας, για να επιλυθεί ζήτημα της αντιμετώπισης των “πεπτωκότων” από την Εκκλησία.

Η σύνοδος καταδίκασε τον “Δονατισμό”, (εκδήλωση φανατικού ακραίου ζηλωτισμού και μη ορθή στάση έναντι των πεπτωκότων).

Επίσης με δεδομένη πλέον την νομιμοποίηση της Εκκλησίας, τέθηκαν κανόνες για την μετοχή των χριστιανών σε αξιώματα της αυτοκρατορίας, χωρίς να εξετασθεί σε βάθος το όλο θέμα των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους ως θεσμικής οργάνωσης της κοινωνίας των ανθρώπων.

Η παράλειψη αυτή οδήγησε στην διαμόρφωση σταδιακά των αντιχριστιανικών δογμάτων του “Καισαροπαπισμού” και του “Παποκαισαρισμού”.

Ο Μ. Κων/νος ενέταξε την Εκκλησία στις επίσημες δομές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο συνοδικός θεσμός διατηρήθηκε ως ο θεμελιώδους σημασίας για την περαιτέρω πορεία της Εκκλησίας θεσμός. Η Εκκλησία όμως έχανε εσωτερική αυτονομία της που de facto είχε.

Στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 4ου μ.Χ. αιώνα εμφανίστηκε νέα αίρεση που αποκλήθηκε “Αρειανισμός” από το όνομα του εμπνευστή της πρεσβυτέρου στην Αλεξάνδρεια Άρειου. Ο Άρειος υποστήριζε ότι “ο Λόγος (ο Υιός του Θεού) είναι κτίσμα (του Θεού)” και “ην ποτε ότε ουκ ην” και ότι μόνο ο Θεός Πατέρας είναι άρρητος, άναρχος (αγέννητος).

Τοπική Σύνοδος που συγκάλεσε ο Επίσκοπος Αλεξανδρείας Αλέξανδρος στην Αλεξάνδρεια το 318 κατεδίκασε και αφόρισε τον Άρειο ως αιρετικό. Ύστερα από πίεση του Λικινίου ο Άρειος έγινε υποχρεωτικά δεκτός στην Αλεξάνδρεια.

Η θεολογική διαμάχη οξύνετο και ο Επίσκοπος Αλεξανδρείας συνεκάλεσε νέα σύνοδο το 320 “αιγυπτιακή” εκατό περίπου Επισκόπων η οποία κατεδίκασε και πάλι τον Άρειο. Όμως η ειρήνη ορθοδόξων και Αρειανών δεν αποκαταστάθηκε, η κατάσταση οξύνθηκε και έφτασε σε βιαιότητες.

Το 324 ο Κων/νος κατέστη μονοκράτορας όλης της Αυτοκρατορίας και πίστεψε ότι η νίκη του επί του Λικίνιου ήταν δώρο του Θεού των χριστιανών. Ο Κων/νος πίστευε ότι ήταν αναγκαία η ενότητα των χριστιανών και για την Εκκλησία και για το καλό της Αυτοκρατορίας και ότι θα το επιτύγχανε εάν οι Επίσκοποι όλοι ομονοούσαν και αποκαθίστατο η ομοψυχία.

Έτσι απεφάσισε και συγκάλεσε με διάταγμά του μια μεγάλη σύνοδο Επισκόπων που αντιπροσώπευε το σύνολο της Εκκλησίας και παρέσχε στους Επισκόπους κάθε διευκόλυνση για το ταξίδι και την διαμονή κατά την διάρκεια της συνόδου.

Όρισε τόπο διεξαγωγής της συνόδου την Νίκαια. Κρατική πρωτεύουσα τότε ήταν η Νικομήδεια, που απείχε ολίγο από τη Νίκαια. Ο Κων/νος αποφάσισε να συμμετάσχει και ο ίδιος στη σύνοδο. Η παρουσία του, του έδινε τη δυνατότητα να πιέσει, ώστε να υπάρξει συναίνεση ως προς το αποτέλεσμα της συνόδου.

Ο βιογράφος του Ευσέβιος μας περιγράφει ως εξής την είσοδο του Κων/νου στην αίθουσα κατά την έναρξη της συνόδου . “…..με την αρμόζουσα κοσμιότητα πήραν τις θέσεις τους οι συνοδικοί,….

Κι αφού σηκώθηκαν όλοι όρθιοι με το σύνθημα που δήλωνε την είσοδο του βασιλιά, πρόβαλε ανάμεσά τους ο ίδιος ο βασιλιάς σαν κάποιος ουράνιος άγγελος του Θεού, απαστράπτοντας με την λαμπρή περιβολή του σαν με φωτοχυσία,…και όταν προχώρησε και στάθηκε στην κεφαλή των καθισμάτων, όπου είχε τοποθετηθεί γι΄αυτόν ένα μικρό ΧΡΥΣΟ κάθισμα, δεν κάθισε παρά αφού έκανε νεύμα και προς τους Επισκόπους...

Έπειτα σηκώθηκε αμέσως ο επίσκοπος που καθόταν πρώτος στη δεξιά σειρά..και απηύθυνε έναν σύντομο λόγο, ... αναπέμποντας ευχαριστήριο ύμνο στον παντοκράτορα Θεό υπέρ αυτού…..”

Ο Κων/νος στη συνέχεια ως Πρόεδρος της συνόδου εκφώνησε λόγο δηλώνοντας ότι “κατήγαγε τις νίκες κατά των εχθρών με την επίνευση και τη βοήθεια του Θεού” και ζήτησε μια κοινή ομόφωνη γνώμη όλων, μια κοινή συμφωνία, ….”.

Στη σύνοδο προσήλθαν 318 Πατέρες της Εκκλησίας. Η έναρξη της συνόδου έγινε στις 20 Μαΐου του 325 και διήρκεσε τρεισήμισι χρόνια. Πρακτικά της Συνόδου δεν κρατήθηκαν.

Τα ζητήματα που τέθηκαν στα οποία έδωσε λύση η σύνοδος ήταν ο Αρειανισμός, η κοινή ημερομηνία του εορτασμού του Πάσχα, το Μελιτιανό σχίσμα, το κύρος βαπτίσματος αιρετικών και οι επιστροφή στην Εκκλησία των “πεπτωκότων”.

Στη σύνοδο προήδρευσαν ο Επίσκοποι Αντιοχείας, Αλεξανδρείας και Κορδούης. Η σύνοδος συνέταξε κείμενο αναγνωριζόμενο από όλους ως “ θεῖον, καὶ ἱερὸν τῆς ὀρθοδόξου ἡμῶν πίστεως Σύμβολον” και το οποίο είναι γνωστό στην ιστορία ως το Σύμβολο της Νίκαιας.

Με αυτό καθιερώθηκε ο όρος “ομοούσιος” για τον Χριστό. Καταδίκασε τη διδασκαλία του Αρείου. Συνέταξε 20 κανόνες συμπεριφοράς των κληρικών , συμπεριφοράς έναντι μετανοησάντων πεπτωκότων και κανόνες οργανωτικής δομής της Εκκλησίας.

Όρισε ως ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Στη σύνοδο ανεδείχθη για την ορθότητα της θεολογικής του σκέψης ο τότε διάκονος Μ. Αθανάσιος και με βάση αυτή δογμάτισε η Σύνοδος των Επισκόπων.

Η φράση «Οικουμενική σύνοδος» για την σύνοδο της Νικαίας δόθηκε για πρώτη φορά στον 6ο κανόνα της Πρώτης Συνόδου της Β' Οικουμενικής το 381. Όλες τις μετέπειτα Οικουμενικές συνόδους τις συνεκάλεσαν με διατάγματα των οι Αυτοκράτορες .

Ο Μ. Θεοδόσιος την Δεύτερη, ο Θεοδόσιος ο δεύτερος την Τρίτη, ο Μαρκιανός την τέταρτη, ο Ιουστινιανός ο Α' την πέμτη, ο Κωνσταντίνος Πωγωνάτος την έκτη, ο Ιουστινιανός ο Β' την Πενθέκτην και ο Κωνσταντίνος έκτος μαζί με την Ειρήνη την Αθηναία την έβδομη.

Οι εξελίξεις αυτές είχαν μακροχρόνιες επιρροές θεολογικού και πολιτικού χαρακτήρα στην Ανατολή κατά τη διάρκεια όλου του Μεσαίωνα.

Χωρίς να θέλουμε να μειώσουμε την σημασία του έργου της Συνόδου, ευχής έργον θα ήταν αν η σύνοδος εκείνη παράλληλα με το ζήτημα της ορθοδοξίας ασχολείτο και με το ζήτημα της ορθοπραξίας, που μερικώς μόνο κάλυψε με τον 17ο κανόνα της και μόνο σε ότι αφορά τους κληρικούς.

Βέβαια το φλέγον ζήτημα ήταν τότε η αντιμετώπιση της αρειανής αιρέσεως, όμως εάν ετίθετο και το ζήτημα της ορθοπραξίας στην δράση των Εκκλησιών με το δεδομένο της πρόσφατης απόκτησης ακίνητης εκκλησιαστικής περιουσίας και επομένως της μετοχής της Εκκλησίας στη διαδικασία της παραγωγής αγαθών και όχι μόνο της διανομής των, τότε οι μετέχοντες στη σύνοδο Επίσκοποι όφειλαν να δούν τον έως τότε τρόπο λειτουργίας της Εκκλησίας .

Όφειλαν να αναλογισθούν πως με την αυθεντία της διακονίας των Αποστόλων λειτούργησαν οι πρώτες Εκκλησίες.

Ότι λειτουργούσαν με βάση τον θεσμό της κοινοκτημοσύνης των αγαθών, που αυτόνομα είχαν θεσμοθετήσει και ο οποίος είχε λειτουργήσει έως την εποχή του διωγμού του Δεκίου όπως προκύπτει από τα γραπτά του μάρτυρα Ιουστίνου (Απολογία Α΄xiv.2) και του πρεσβύτερου Τερτυλλιανού (Apologeticus 39.11).

Ότι ο θεσμός αυτός μέσα στο καθεστώς των γενικών βίαιων διωγμών από τα μέσα του 3ου μ.Χ. αιώνα τον έχει υποκαταστήσει ο ατομοκεντρικός στόχος της ατομικής σωτηρίας με ατομικά έργα φιλανθρωπίας.

Το γεγονός αυτό έναρξης έκπτωσης των ηθών επιβεβαιώνεται από τον Πατέρα της Εκκλησίας Κυπριανό ο οποίος στο “Περί της ενότητος της Καθολικής Εκκλησίας” σημειώνει συγκρίνοντας το ήθος των πιστών της εποχής του με εκείνο των πρώτων Χριστιανών με αγωνία σημειώνει .

“Τότε επώλουν τας οικίας και τα κτήματα αυτών και καταθέτοντες δι΄εαυτούς θησαυρούς εν Ουρανοίς προσέφεραν στους Αποστόλους το τίμημα αυτών προς χρήσιν των πτωχών. Τώρα όμως ουδέ το δέκατον της πατρικής ημών κληρονομίας δίδομεν.

Και ενώ ο Κύριος παραγγέλει εις ημάς ίνα πωλώμεν , ημείς μάλλον αγοράζομεν και αυξάνομεν τον πλούτον ημών”.

Μετά την έκδοση όμως του διατάγματος των Μεδιολάνων και την νέα ευνοϊκή για την Εκκλησία πολιτική του Μ. Κων/νου, ευχής έργον θα ήταν στη σύνοδο τους αυτή να είχαν δει οι τότε 318 Πατέρες της Εκκλησίας το ζήτημα της ορθοπραξίας και με κανόνα της Συνόδου να προετρέποντο οι Εκκλησίες προς την διαμόρφωση ανάλογης πρακτικής δράσης προς εκείνη την αυθεντική της πρώτης Εκκλησίας των Ιεροσολύμων.

Την κοινωνία αυτή μας έφερνε ως παράδειγμα ο Μέγας Βασίλειος αργότερα με τα λόγια " Ἂς μιμηθοῦμε τὸ πρῶτο σύνταγμα τῶν χριστιανῶν, σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ὅλα ἦταν σὲ αὐτοὺς κοινά".

Αν στην Α΄Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια οι τότε Επίσκοποι επεξέτειναν τους προβληματισμούς τους και περιελάμβαναν και την συλλογική ορθοπραξία των κατά τόπους Εκκλησιών των , θα είχαν διατυπώσει και κανόνες με τους οποίους διαχρονικά θα κατευθύνετο στο μέλλον η συλλογική πρακτική των Εκκλησιών στον τμήμα της οικονομίας που περιλαμβάνει την παραγωγή οικονομικών αγαθών.

Θα υιοθετούνταν κανόνες με βάση το δόγμα ότι Κύριος επί όλων των κτιστών της γής είναι ο Θεός και ότι οι άνθρωποι είναι μόνο νομείς και διαχειριστές των.

Ότι επομένως οι αντίθετοι κανόνες του Ρωμαϊκού δικαίου είναι ψευδείς και οι χριστιανοί οφείλουν να τους μεταβάλουν με ειρηνικούς πολιτικούς αγώνες.

Ότι όλοι οφείλουν να εργάζονται για να μετέχουν στη διανομή των παραγομένων αγαθών σύμφωνα με το ρηθέν από τον Παύλο “ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω” .

( Στην τότε κοινωνία είχε εδραιωθεί η δουλοπαροικία και μόνο οι πάροικοι και οι δουλοπάροικοι και στα εκκλησιαστικά κτήματα οι εκκλησιοπάροικοι εργάζονταν).

Ότι με τα αγαθά που θα παράγονται πρέπει με δικαιοσύνη να διανέμονται για να καλύπτουν τις πραγματικές ανάγκες των παραγωγών των.

Εάν αυτά είχαν διατυπωθεί ως αιτούμενα σε κανόνες στην Α΄Οικουμενική Σύνοδο, ή έστω στις επόμενες θα είχαν καταλυτική επίδραση στο νομοθετικό και πρακτικό έργο των Χριστιανών Αυτοκρατόρων μετά τον 4ο μ.Χ. αιώνα και θα επηρέαζαν θετικά την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας.

Αυτές οι ανωτέρω σκέψεις μου, ενός ρομαντικού μέλους της Εκκλησίας του Χριστού, προσεύχομαι να καταστούν – ζητούμενα, να αποτελέσουν αντικείμενο δημόσιας συζήτησης των επί Γης Επισκόπων της Εκκλησίας Του.

Ιωάννινα 27-5-2025

Νικήτας Αποστόλου