ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ: ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΔΕΝ ΣΕ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΩΣ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗ!
Μεγάλη Επαναφορά: Το 2016, ένα φαινομενικά αθώο και εικαστικό άρθρο της Δανής πολιτικού Ida Auken φιλοξενήθηκε στον ιστότοπο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ.
Ο τίτλος του ήταν «Καλώς ήρθατε στο 2030: Δεν έχω τίποτα στην κατοχή μου, δεν έχω ιδιωτικότητα και η ζωή δεν ήταν ποτέ καλύτερη».
Ήταν μια περιγραφή ενός μέλλοντος που, υποτίθεται, θα ελευθέρωνε τον άνθρωπο από τα βάρη της ιδιοκτησίας και της ευθύνης.
Ένα όραμα όπου η τεχνητή νοημοσύνη, η συνδρομητική πρόσβαση και η ψηφιακή διασύνδεση θα καθιστούσαν την προσωπική περιουσία ξεπερασμένη και την ευτυχία εγγυημένη.
Όμως, αντί να προξενήσει έμπνευση ή ενθουσιασμό, η φράση «Δεν θα έχεις τίποτα στην κατοχή σου και θα είσαι ευτυχισμένος» – αν και ουδέποτε επίσημο σύνθημα του WEF – έγινε σύμβολο ενός εφιαλτικού σεναρίου.
Το κείμενο λειτούργησε σαν ρωγμή σε μια πύλη: ξεπρόβαλε πίσω της μια αρχιτεκτονική που δεν υπόσχεται απελευθέρωση, αλλά συγκαλυμμένο έλεγχο.
Το όραμα αυτό δεν προέκυψε τυχαία. Το 2020, εν μέσω της παγκόσμιας κρίσης της πανδημίας, ο ιδρυτής του WEF Κλάους Σβαμπ, παρουσίασε την πρωτοβουλία «Η Μεγάλη Επαναφορά» (The Great Reset). Ήταν ένα κάλεσμα για ριζικό επαναπροσδιορισμό του καπιταλισμού, των θεσμών, των αξιών και των καθημερινών μας πρακτικών.
Στο συνοδευτικό του βιβλίο με τον τίτλο «COVID-19: The Great Reset», ο Schwab – μαζί με τον οικονομολόγο Thierry Malleret – περιέγραψαν ένα νέο οικοσύστημα πολιτικής, τεχνολογίας, οικονομίας και κοινωνίας που φιλοδοξεί να χτίσει έναν «πιο ανθεκτικό, πιο δίκαιο και πιο πράσινο κόσμο».
Το πλαίσιο αυτό δεν ήταν απλώς θεωρητικό. Δεν επρόκειτο για στοχασμούς γύρω από έναν καλύτερο κόσμο. Ήταν ένα επιχειρησιακό σχέδιο.
Μια μεθοδικά κατασκευασμένη αφήγηση που, με εργαλείο την κρίση και υπό την πρόφαση της βιωσιμότητας, ξεκινούσε να σπρώχνει τον πλανήτη σε έναν νέο τύπο παγκόσμιας τάξης πραγμάτων.
Έναν κόσμο στον οποίο η έννοια της ιδιοκτησίας, και μαζί της η ατομική ευθύνη, η ανεξαρτησία και η αυτονομία, υφίστανται μια θεμελιακή ανατροπή. Και όχι υπέρ των πολλών.
Στον πυρήνα της Μεγάλης Επαναφοράς βρίσκονται πέντε βασικοί άξονες πολιτικής. Ο πρώτος αφορά τη μετάβαση από τον παραδοσιακό «καπιταλισμό των μετόχων» σε αυτό που το WEF αποκαλεί «καπιταλισμό των ενδιαφερομένων μερών» (stakeholder capitalism).
Αντί οι εταιρείες να λογοδοτούν αποκλειστικά στους μετόχους τους, επιδιώκεται να ευθυγραμμιστούν με μια ευρύτερη δέσμη κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων.
Αυτό που δεν λέγεται όμως καθαρά, είναι ότι στο νέο αυτό μοντέλο η εξουσία δεν αποκεντρώνεται – συγκεντρώνεται σε άτυπες, μη εκλεγμένες κοινοπραξίες κρατών, πολυεθνικών και ΜΚΟ.
Ο απλός πολίτης δεν συμμετέχει. Δεν αποφασίζει. Δεν κατέχει. Πρόκειται για μια αναδιανομή εξουσίας και ιδιοκτησίας προς τα πάνω, ντυμένη με την ηθική του «κοινού καλού».
Μια τέτοια αναδιάταξη απαιτεί εργαλεία. Και αυτά έρχονται με τη μορφή της ψηφιακής ταυτότητας. Ο δεύτερος άξονας της Επαναφοράς προβλέπει την καθολική εφαρμογή ψηφιακών ταυτοτήτων που ενσωματώνουν στοιχεία υγείας, οικονομικής συμπεριφοράς, προσβασιμότητας και διαπιστευτηρίων.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι κάθε πολίτης θα αξιολογείται, θα κατηγοριοποιείται και θα υπόκειται σε έλεγχο μέσω κεντρικών βάσεων δεδομένων και αλγορίθμων. Η συμμετοχή στην κοινωνία θα εξαρτάται από την ψηφιακή συμμόρφωση – όχι από εγγενή δικαιώματα.
Οι εντολές για εμβολιασμούς, τα «διαβατήρια» για είσοδο σε δημόσιους χώρους ή η επιλεξιμότητα για δάνεια δεν είναι παρά πρόδρομοι ενός συστήματος στο οποίο το δικαίωμα στη ζωή αντικαθίσταται από δικαίωμα στην πρόσβαση. Και η πρόσβαση αυτή, υπόκειται σε όρους. Ένα κλικ μακριά από τη διαγραφή.
Ο τρίτος πυλώνας αφορά την κλιματική διακυβέρνηση. Η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής επιστρατεύεται για να δικαιολογήσει πρωτοφανείς περιορισμούς στην ενέργεια, την αγροτική παραγωγή και τις μετακινήσεις.
Οι μικροί παραγωγοί επιβαρύνονται με πράσινες επιταγές και φόρους, οι καταναλωτές βλέπουν αυξανόμενα κόστη και λιγότερες επιλογές, ενώ οι μεγάλες επιχειρήσεις συνεχίζουν απρόσκοπτα τις δραστηριότητές τους με το άλλοθι της «αντιστάθμισης άνθρακα».
Το αποτέλεσμα είναι μια νέα μορφή οικολογικής λιτότητας που δεν μοιράζεται δίκαια – αλλά επιβάλλεται άνισα, εξασφαλίζοντας την «πράσινη» επιβίωση των ισχυρών και την «βιώσιμη» φτώχεια των υπολοίπων.
Η τέταρτη συνιστώσα της Επαναφοράς είναι η μετάβαση σε «έξυπνες πόλεις» – χώρους που παρουσιάζονται ως βιώσιμες, αποδοτικές και τεχνολογικά προηγμένες. Πίσω όμως από τα δίκτυα 5G και τις αυτόνομες συγκοινωνίες, χτίζεται ένα περιβάλλον πλήρους επιτήρησης.
Η κίνηση, η κατανάλωση ενέργειας, οι κοινωνικές συναναστροφές και η αγοραστική συμπεριφορά παρακολουθούνται, καταγράφονται και αναλύονται σε πραγματικό χρόνο. Οι αλγόριθμοι δεν απλώς προτείνουν – επιβάλλουν. Οι επιλογές μειώνονται.
Η αυτονομία πνίγεται σε δεδομένα. Όποιος παρεκκλίνει – αποκλείεται. Η πόλη γίνεται σύστημα συμμόρφωσης με φιλικό περιβάλλον. Το χαμόγελο του τεχνοκράτη κρύβει το σιδερένιο του δάχτυλο.
Τέλος, ο πέμπτος και πιο κρίσιμος άξονας: ο έλεγχος του αφηγήματος. Στη νέα εποχή, η διαφωνία δεν απαγορεύεται με νόμους – καταστέλλεται με πλατφόρμες.
Η πληροφορία φιλτράρεται από «επαληθευτές» και οι αποκλίνουσες απόψεις αλγοριθμικά περιθωριοποιούνται. Όποιος ερωτά ή αμφισβητεί – είτε είναι δημοσιογράφος, γιατρός ή πολίτης – στιγματίζεται ως φορέας παραπληροφόρησης.
Η πραγματικότητα γίνεται προϊόν διαχείρισης. Το τι επιτρέπεται να γνωρίζεις, να σκέφτεσαι και να μοιράζεσαι καθορίζεται από τα ίδια κέντρα που διαχειρίζονται την ιδιοκτησία, την πρόσβαση και την ψηφιακή σου ταυτότητα.
Η λογοκρισία δεν είναι πλέον αναγκαία. Η σιωπή επιτυγχάνεται με ένα αόρατο χέρι που μετακινεί τον «θόρυβο» εκτός πεδίου.
Η ιδιοκτησία λοιπόν, όπως τη γνωρίζαμε, δεν απειλείται απλώς. Αναδομείται. Δεν πρόκειται μόνο για σπίτια ή αγροτεμάχια.
Είναι τα δικαιώματα επί των δεδομένων μας, τα ψηφιακά μας πορτοφόλια, οι αποταμιεύσεις, οι λογαριασμοί μας στο διαδίκτυο, ακόμη και οι βιομετρικές μας πληροφορίες.
Όλα αυτά αποτελούν μορφές ιδιοκτησίας. Και όλα αυτά γλιστρούν στα χέρια ιδιωτικών παρόχων και θεσμών, χωρίς τη συναίνεσή μας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η κατοχή – είτε φυσική είτε ψηφιακή – παύει να είναι απόδειξη κυριαρχίας. Γίνεται προσωρινή άδεια. Ένα συμβόλαιο που μπορεί να ανακληθεί.
Η γη που έχετε δεν ανήκει σε εσάς αν δεν μπορείτε να αποδείξετε την ιδιοκτησία της σε ένα ιδιωτικό σύστημα βάσης δεδομένων. Το ψηφιακό πορτοφόλι σας μπορεί να μπλοκαριστεί. Ο λογαριασμός σας να «παγώσει».
Το σπίτι σας να χτιστεί πάνω σε σύμβαση περιορισμένης διάρκειας. Το δικαίωμα του αποκλεισμού – ο θεμέλιος λίθος της ιδιοκτησίας – περνά αλλού.
Κι αν σήμερα αυτό ακούγεται υπερβολικό, δείτε τι ήδη έχει γίνει: σε περιοχές της Αυστραλίας, τα κρατικά κτηματολόγια έχουν περάσει σε ιδιωτικές κοινοπραξίες. Οι τίτλοι γης είναι αποκλειστικά ψηφιακοί και υπό διαχείριση εταιρειών εκτός χώρας.
Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, οι υποδομές ύδρευσης, ενέργειας, τηλεπικοινωνιών και υγείας έχουν ιδιωτικοποιηθεί και ελέγχονται από πολυεθνικά funds.
Η ψηφιοποίηση της νομικής ιδιοκτησίας, οι διεθνείς συμφωνίες επενδυτικής προστασίας και η απορρύθμιση της δημόσιας λογοδοσίας δημιουργούν ένα νέο είδος εξουσίας: αόρατο, υπερεθνικό, μη προσβάσιμο και ανεξέλεγκτο.
Μέσα σε αυτό το τοπίο, ο απλός πολίτης βλέπει να χάνει όχι μόνο την κατοχή πραγμάτων, αλλά και το δικαίωμα στο να τα διεκδικεί. Η ανεξαρτησία του διαβρώνεται. Η οικονομική του αυτονομία εξαρτάται από κριτήρια ESG, το «ανθρακικό του αποτύπωμα» ή την καταναλωτική του πιστοληπτική ικανότητα.
Η οικογένεια, ως θεσμός διαγενεακής μετάβασης περιουσίας και αξιών, υπονομεύεται. Οι κοινωνίες καθίστανται ευάλωτες σε μαζική αναδιάρθρωση – όχι από επαναστάσεις, αλλά από πλατφόρμες.
Και τι απομένει να κερδίσουν οι λίγοι; Όλα. Οι υποδομές, τα δεδομένα, η γη, τα δίκτυα, τα δικαιώματα, ακόμη και οι τρόποι σκέψης. Η ιδιοκτησία γίνεται το προνόμιο μιας άρχουσας τάξης που δεν χρειάζεται πια να εκλέγεται ή να λογοδοτεί.
Οι δομές είναι κλειδωμένες. Οι αποφάσεις λαμβάνονται αδιαφανώς. Οι συνθήκες επιβάλλονται από πάνω – και δεν υπάρχουν θεσμοί για να τις ανατρέψουν. Αυτό δεν είναι μέλλον. Είναι παρόν.
Η μετάβαση δεν είναι μια ξαφνική επανάσταση αλλά μια σταδιακή διάβρωση. Ξεκινά με τον ψηφιακό μετασχηματισμό: όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, με την αφαίρεση απτών αποδεικτικών στοιχείων ιδιοκτησίας, όπως οι χάρτινοι τίτλοι γης, και την αντικατάστασή τους με βάσεις δεδομένων που διαχειρίζονται ιδιωτικοί, συχνά ξένοι, φορείς.
Σε πολλές πολιτείες της Αυστραλίας, και σε αρκετές χώρες όπως η Ελλάδα, αυτή η διαδικασία έχει ήδη συμβεί. Ο έλεγχος του κτηματολογίου πουλήθηκε σε μια κοινοπραξία συνδεδεμένη με παγκόσμιους οικονομικούς παράγοντες. Τα χάρτινα πιστοποιητικά κατέστησαν άνευ νοήματος.
Ταυτόχρονα, οι δημόσιες υποδομές – νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, μεταφορές, υγεία – έχουν ιδιωτικοποιηθεί σταθερά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ο νεοφιλελευθερισμός έθεσε τα θεμέλια. Σήμερα, οι βασικές υπηρεσίες λειτουργούν για το κέρδος και όχι για το δημόσιο καλό.
Προσθέστε σε αυτό την άνοδο των ψηφιακών ταυτοτήτων, την κατανομή του κλίματος, την παρακολούθηση των έξυπνων δικτύων και τα συστήματα συμμόρφωσης που διαχειρίζονται από την Τεχνητή Νοημοσύνη, και το μοτίβο γίνεται σαφές: πλήρης έλεγχος από ιδιώτες ενδιαφερόμενους, ελάχιστη αντίσταση από έναν πληθυσμό που είναι αφηρημένος, αποπροσανατολισμένος και αποθαρρυμένος.
1. Ιδιωτικοποίηση και απορύθμιση
Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 απογύμνωσαν τις κυβερνήσεις από δημόσια περιουσιακά στοιχεία. Αυτά πλέον ελέγχονται από διεθνικές οντότητες.
2.Ψηφιοποίηση της νομικής ιδιοκτησίας
Το τέλος των φυσικών εγγράφων τίτλου, των μόνο ψηφιακών αρχείων και η άρση της δημόσιας εποπτείας καθιστά την ιδιοκτησία ανακλητή.
3. Οι κρίσεις ως καταλύτες
Οι πανδημίες, οι κλιματικές έκτακτες ανάγκες και οι οικονομικές κρίσεις χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν σαρωτικές μεταρρυθμίσεις. Όπως είπε ο ίδιος ο Schwab: «Η πανδημία αντιπροσωπεύει ένα σπάνιο αλλά στενό παράθυρο ευκαιρίας για να αναλογιστούμε, να επαναπροσδιορίσουμε και να επαναφέρουμε τον κόσμο μας».
4. Σύγκλιση πολιτικής
Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο είναι συγχρονισμένες στη γλώσσα και την πολιτική τους — όχι λόγω σύμπτωσης, αλλά λόγω της ευθυγράμμισής τους με υπερεθνικούς οργανισμούς.
5. Τεχνοκρατική κατάληψη
Βασικοί πολιτικοί, γραφειοκράτες, συντάκτες μέσων ενημέρωσης, επιστήμονες και διευθυντές πανεπιστημίων στην Αυστραλία έχουν εκπαιδευτεί, χρηματοδοτηθεί ή ευθυγραμμιστεί ιδεολογικά με τους στόχους του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) — πολλοί ως μέλη του προγράμματος Young Global Leaders.
Όταν λοιπόν ακούμε τη φράση «Δεν θα έχεις τίποτα στην κατοχή σου και θα είσαι ευτυχισμένος», δεν πρόκειται για μια προφητεία, αλλά για εντολή. Ένα σχέδιο για έναν κόσμο όπου η ευτυχία δεν είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής, αλλά προϊόν διαχείρισης.
Δεν θα είσαι ευτυχισμένος επειδή έχεις λιγότερα, αλλά επειδή θα σου λένε πως έχεις αρκετά. Η δυστυχία δεν θα θεωρείται φυσική – αλλά ύποπτη. Η αμφισβήτηση θα είναι ένδειξη παρεκτροπής. Η μη συμμόρφωση – απειλή.
Ο κόσμος που σχεδιάζεται δεν είναι ουτοπία. Είναι ένα επιμελώς δομημένο καθεστώς τεχνοκρατικού ελέγχου με ψηφιακά μέσα. Δεν υπόσχεται ισότητα. Δεν αποκαθιστά την ελευθερία. Δεν προστατεύει τον αδύναμο.
Αντίθετα, διαλύει τις εστίες κοινωνικής συνοχής, ιδιοκτησίας και ανεξαρτησίας. Χτίζει ένα σύστημα που δεν χρειάζεται καταστολή – γιατί απλώς σε εξαρτά απόλυτα από την εύνοιά του.
Αυτό το μέλλον δεν είναι αναπόφευκτο. Είναι επιλογή. Και κάθε επιλογή, προϋποθέτει επίγνωση.
Αν δεν μας ανήκει τίποτα, τότε τίποτα δεν μας ελευθερώνει. Αν η ευτυχία προέρχεται μόνο από την αποδοχή, τότε δεν είναι ευτυχία – είναι υποταγή.
Το ερώτημα δεν είναι αν η ιδιοκτησία αξίζει υπεράσπιση. Το ερώτημα είναι αν θα υπάρχει άνθρωπος ελεύθερος χωρίς αυτήν.
Η ώρα δεν είναι αύριο.
Είναι τώρα.
Ειδική σημείωση: Τι σημαίνει πραγματικά το «…και να είσαι ευτυχισμένος»;
Με την πρώτη ματιά, η υπόσχεση ότι «δεν θα έχετε τίποτα στην κατοχή σας και θα είστε ευτυχισμένοι» φαίνεται να βασίζεται σε μια εξαιρετική υπόθεση – ότι μόλις αφήσουμε πίσω μας την ιδιωτική περιουσία, θα βρούμε ένα βαθύτερο είδος ευτυχίας.
Είναι το είδος του ουτοπικού ιδανικού που προωθούν όσοι πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ικανοποίηση μπορεί να σχεδιαστεί, να βελτιωθεί και να διανεμηθεί σαν μια υπηρεσία. Η ιδιοκτησία, μας λένε, είναι ένα βάρος.
Αφήστε τις «πλατφόρμες» να διαχειρίζονται τα αγαθά, τα δεδομένα, την ενέργεια και τις μεταφορές – και σε αντάλλαγμα, θα απελευθερωθούμε από το βάρος της ευθύνης. Θα είμαστε πιο ευτυχισμένοι, επιμένουν, επειδή όλα θα είναι ευκολότερα.
Αλλά κάτω από αυτό το λαμπερό όραμα κρύβεται κάτι πιο ύπουλο. Ενσωματωμένη στη βεβαιότητα της ευτυχίας είναι η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν να αναμορφωθούν – ότι οι προσδοκίες μας μπορούν να προσαρμοστούν, οι επιθυμίες μας να αναδιαμορφωθούν, το αίσθημα εκπλήρωσης να συνδεθεί όχι με την ελευθερία ή την αυτοδιάθεση, αλλά με την έγκριση εκείνων που ελέγχουν την πρόσβαση. Δεν είναι ότι θα είσαι ευτυχισμένος – είναι ότι θα γίνεις ευτυχισμένος . Ή ότι θα σου πουν ότι είσαι.
Σε αυτόν τον αναδυόμενο κόσμο, η ικανοποίηση δεν ανακαλύπτεται. Προσφέρεται. Τα εργαλεία ώθησης, τα δίκτυα επιτήρησης και οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης θα προβλέψουν τι είναι «πιθανό» να χρειαστείτε ή να θέλετε, παρουσιάζοντάς σας επιλογές πριν καν ρωτήσετε.
Κάποια στιγμή, σταματάτε να αναρωτιέστε «Τι πραγματικά επιθυμώ;» και αρχίζετε να αποδέχεστε «Τι μου επιτρέπεται;». Η γραμμή μεταξύ ευκολίας και ελέγχου γίνεται δυσδιάκριτη. Μπορεί να χαμογελάτε ακόμα – αλλά μόνο σαν τον αρουραίο εργαστηρίου που χτυπάει τον μοχλό που προσφέρει τη λιχουδιά, χωρίς να γνωρίζει το κλουβί γύρω του.
Και τι γίνεται αν δεν είσαι ευχαριστημένος; Τι γίνεται αν αντισταθείς στο σύστημα ή θρηνήσεις τις ελευθερίες που κάποτε είχες; Τότε κινδυνεύεις να γίνεις το πρόβλημα.
Η διαφωνία μπορεί πλέον να μην φιμώνεται με μπότες και γκλομπ, αλλά με deplatforming, ψηφιακή αορατότητα και υποβαθμίσεις κοινωνικής πιστοληπτικής ικανότητας. Η δυστυχία δεν γίνεται ανεκτή – παθολογικοποιείται.
Η άρνηση συμμόρφωσης επισημαίνεται, φιλτράρεται και διορθώνεται. Σε αυτήν την πραγματικότητα, η ίδια η πράξη της αμφισβήτησης του σχεδιασμού του συστήματος μπορεί να αντιμετωπιστεί ως μια μορφή μη συμμόρφωσης.
Ο ίδιος ο ορισμός της ευτυχίας έχει αναδιατυπωθεί διακριτικά. Για τους αρχιτέκτονες αυτής της νέας τάξης πραγμάτων, η ευτυχία βρίσκεται στη βιωσιμότητα, την ισότητα και την αποτελεσματικότητα.
Αλλά για τον απλό άνδρα και τη γυναίκα, σήμαινε από καιρό κάτι άλλο – ανεξαρτησία, ιδιωτικότητα, κληρονομιά, τον ενθουσιασμό του δημιουργικού ρίσκου, την ήσυχη αξιοπρέπεια της κατοχής ενός σπιτιού ή της μεταβίβασης ενός επαγγέλματος.
Αυτές δεν είναι ανεπάρκειες που πρέπει να διορθωθούν, αλλά η ίδια η ουσία της ζωής. Ωστόσο, σε έναν κόσμο διαχειριζόμενης πρόσβασης και τεχνητής ικανοποίησης, τέτοιες ελευθερίες φαίνονται απερίσκεπτες, εγωιστικές, ακόμη και ξεπερασμένες.
Έτσι, όταν σας λένε ότι δεν θα έχετε τίποτα στην κατοχή σας και θα είστε ευτυχισμένοι , μην ξεγελιέστε και νομίζετε ότι πρόκειται για πρόβλεψη. Είναι μια οδηγία. Είναι ένα όραμα για την ευτυχία όπως ορίζεται από αυτούς που κυβερνούν, όχι από αυτούς που ζουν.
Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν θα είστε ευτυχισμένοι χωρίς ιδιοκτησία – αλλά αν θα σας επιτραπεί να ορίσετε καθόλου την ευτυχία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου