Ο «ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ» ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ
ΒΙΝΤΕΟ
Μέσα σε έναν κόσμο που ασχολείται με γεωπολιτικές συγκρούσεις, κλιματικές κρίσεις και τεχνολογικά άλματα, υπάρχει ένα ζήτημα που, αν και λιγότερο προβεβλημένο, αγγίζει κάθε πολίτη: το μέλλον της τροφής.
Τα τελευταία χρόνια, διεθνείς οργανισμοί, πανεπιστήμια και ιδρύματα –μεταξύ αυτών τα Rockefeller Foundation και Bill & Melinda Gates Foundation– προωθούν ένα φιλόδοξο σχέδιο «μετασχηματισμού» του παγκόσμιου διατροφικού συστήματος.
Οι υποστηρικτές μιλούν για μια απαραίτητη μετάβαση προς βιώσιμη, κλιματικά ουδέτερη γεωργία· οι επικριτές προειδοποιούν για έναν παγκόσμιο μηχανισμό ελέγχου της παραγωγής και της κατανάλωσης. Το αφήγημα αυτό έχει βρει απήχηση και στην Ελλάδα, ειδικά μετά από αναφορές για μαζικές σφαγές αιγοπροβάτων και πτώση της κτηνοτροφικής παραγωγής.
Πριν από λίγα χρόνια, ο Αμερικανός YouTuber Christian Westbrook, γνωστός ως The Ice Age Farmer, έγινε μια από τις πιο χαρακτηριστικές φωνές του αντισυστημικού χώρου. Στο κανάλι του προειδοποιούσε ότι «οι παγκοσμιοποιητές ετοιμάζουν έναν πόλεμο κατά της φυσικής τροφής», προβλέποντας ότι οι άνθρωποι θα οδηγηθούν σε εργαστηριακό κρέας, έντομα και υποκατάστατα πρωτεΐνης.
Το κανάλι του εξαφανίστηκε το 2022 χωρίς σαφή εξήγηση, γεγονός που τροφοδότησε ακόμη περισσότερο τις θεωρίες καταστολής πληροφοριών. Από τότε, το κίνημα των «food freedom» και των υποστηρικτών ανεξάρτητης γεωργίας εντάθηκε, με το επιχείρημα ότι η «πράσινη ατζέντα» λειτουργεί ως όχημα για την ιδιωτικοποίηση της τροφής και τη συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια λίγων τεχνοκρατών.
Η έκθεση της EAT‑Lancet ως σημείο εκκίνησης
Στο κέντρο της συζήτησης βρίσκεται η Επιτροπή EAT‑Lancet, που ιδρύθηκε από το Ίδρυμα EAT (Όσλο) σε συνεργασία με το επιστημονικό περιοδικό The Lancet.
Η επιτροπή, που απαρτίζεται από δεκάδες ειδικούς στη διατροφή, την οικολογία και την πολιτική υγείας, παρουσίασε το 2019 και αναθεώρησε το 2025 μια επιστημονική πρόταση για ένα “παγκόσμιο διατροφικό μοντέλο”.
Η λεγόμενη «δίαιτα αναφοράς» προτείνει σημαντική μείωση της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και γαλακτοκομικών, προωθώντας φυτικές πρωτεΐνες και ολικής άλεσης δημητριακά.
Ο στόχος, σύμφωνα με την επιτροπή, είναι να συνδυαστεί η προστασία της υγείας με τη διατήρηση των οικοσυστημάτων που πιέζονται από τη βιομηχανική κτηνοτροφία.
Η έκθεση χρηματοδοτήθηκε, όπως δηλώνεται ανοιχτά, από τα ιδρύματα Wellcome Trust, Rockefeller, IKEA Foundation και Children’s Investment Fund Foundation – γεγονός που προκάλεσε υποψίες για την ανεξαρτησία της έρευνας.
Κριτικοί του προγράμματος θεωρούν ότι πίσω από τη γλώσσα της «βιωσιμότητας» κρύβεται μια οικονομική και πολιτική ατζέντα. Το περιοδικό Modernity, που αναδημοσιεύει αναλύσεις του The Lancet, υποστηρίζει ότι η νέα στρατηγική αποτελεί «μέρος ενός συντονισμένου παγκόσμιου προγράμματος» που εντάσσεται στους στόχους του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (SDGs) και τη Συμφωνία του Παρισιού.
Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, η έννοια των «πλανητικών ορίων» —δηλαδή των φυσικών ορίων που δεν πρέπει να ξεπεράσει η ανθρώπινη δραστηριότητα— χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει παγκόσμια ποσοστώσεις στην παραγωγή και την κατανάλωση τροφίμων. Αν κάθε χώρα λάβει «δικαίωμα εκπομπών και πόρων», τότε η διατροφή μετατρέπεται σε πεδίο παγκόσμιας ρύθμισης.
Η «δίαιτα EAT‑Lancet» προτείνει ημερήσια κατανάλωση μόλις 15 γραμμαρίων κόκκινου κρέατος, 30 γραμμαρίων πουλερικών και περίπου 250 γραμμαρίων γάλακτος ή ισοδυνάμου. Αν εφαρμοζόταν παγκοσμίως, αυτό θα σήμαινε τεράστια συρρίκνωση της κτηνοτροφίας και της βιομηχανίας ζωικών προϊόντων.
Η επιτροπή υπολογίζει πως ο μετασχηματισμός θα απαιτήσει 200–500 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε επενδύσεις και μεταφορά επιδοτήσεων, με προσδοκώμενα «οφέλη» έως και 5 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως από τη μείωση του κόστους υγείας και της περιβαλλοντικής ζημιάς.
Μόλις αποκτήσουμε βιομετρικές ψηφιακές ταυτότητες συνδεδεμένες με τους τραπεζικούς μας λογαριασμούς με ψηφιακό προγραμματιζόμενο «χρήμα», οι παγκοσμιοποιημένες ελίτ εξουσίας στα ιδρύματα Gates και Rockefeller θα είναι σε θέση να επιβάλλουν τους κανόνες τους σχετικά με το τι αγοράζουμε και τι καταναλώνουμε, εξαλείφοντας τις περισσότερες από τις επιλογές μας.
Όλα αυτά θα ενσωματωθούν στην κοινωνική σας πιστωτική βαθμολογία, η οποία θα καθορίσει τα προνόμιά σας στη νέα ψηφιακή οικονομία. Λέω εδώ και πέντε χρόνια ότι όταν η ψηφιακή επαναφορά εφαρμοστεί πλήρως, τα δικαιώματά μας θα αντικατασταθούν από προνόμια. Θα γίνουμε ψηφιοποιημένοι αυτόματοι.
Οι δηλωμένοι χρηματοδότες της δημοσίευσης του Lancet περιλαμβάνουν το Ίδρυμα Bill & Melinda Gates, το Ίδρυμα Rockefeller, το Wellcome Trust, το Ίδρυμα IKEA και το Ίδρυμα Children’s Investment Fund, των οποίων οι επιχορηγήσεις χρηματοδότησαν το έργο μέσω του Ιδρύματος EAT στο Όσλο.
Οι ελληνικές ανησυχίες και οι «μαζικές σφαγές»
Στην Ελλάδα, οι φήμες για σκόπιμη μείωση του ζωικού κεφαλαίου αναζωπυρώθηκαν το 2024–2025, όταν αναφέρθηκαν εκτεταμένες σφαγές αιγοπροβάτων λόγω ζωονόσων και οικονομικής πίεσης. Ορισμένα Μέσα Ενημέρωσης συνέδεσαν το φαινόμενο με τη διεθνή ατζέντα βιωσιμότητας, υποστηρίζοντας ότι «οι Έλληνες κτηνοτρόφοι οδηγούνται στην καταστροφή για να ανοίξει ο δρόμος στο εργαστηριακό κρέας».
Ωστόσο, σύμφωνα με επίσημες πηγές του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, οι σφαγές έγιναν για λόγους υγειονομικούς (π.χ. ευλογιά και καταρροϊκός πυρετός) και όχι κατόπιν εντολών εξωτερικών οργανισμών. Οι τιμές του κρέατος αυξήθηκαν μεν, αλλά ως συνέπεια του αυξημένου κόστους ζωοτροφών και της ενεργειακής κρίσης.
Μια ακόμη διάσταση της θεωρίας είναι η σύνδεση του διατροφικού μετασχηματισμού με την ψηφιακή επιτήρηση. Ορισμένοι αναλυτές προβλέπουν ότι, μελλοντικά, οι βιομετρικές ταυτότητες και τα ψηφιακά νομίσματα θα συνδεθούν με προσωπικές «κάρτες κατανάλωσης», ώστε να ελέγχεται τι αγοράζει ο πολίτης.
Αυτή η προοπτική, υποστηρίζουν, θα επιτρέψει σε κυβερνήσεις και ιδιωτικά ιδρύματα να περιορίζουν τις επιλογές βάσει «πλανητικών ορίων» ή «κλιματικού αποτυπώματος».
Δεν υπάρχουν, ωστόσο, αποδείξεις ότι τέτοιο σύστημα βρίσκεται υπό υλοποίηση. Τα προγράμματα ψηφιακής ταυτότητας που προωθεί η Ε.Ε. αφορούν κυρίως την ασφαλή ταυτοποίηση στις ηλεκτρονικές συναλλαγές και όχι τον περιορισμό καταναλωτικών αγαθών.
Η οπτική των επιστημόνων
Από την πλευρά τους, πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι φόβοι περί «παγκόσμιας διατροφικής δικτατορίας» παρερμηνεύουν την επιστημονική συζήτηση.
Ο καθηγητής διατροφικής επιδημιολογίας του Χάρβαρντ, Walter Willett, που συμμετείχε στην Επιτροπή EAT‑Lancet, δήλωσε ότι ο στόχος δεν είναι η επιβολή, αλλά η καθοδήγηση κυβερνήσεων με βάση τεκμηριωμένα στοιχεία για την υγεία και το περιβάλλον.
«Καμία χώρα δεν δεσμεύεται νομικά να εφαρμόσει τις προτάσεις. Είναι κατευθυντήριες γραμμές», αναφέρει. Παρόμοια θέση εκφράζει και ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), επισημαίνοντας ότι «η διατροφική μετάβαση πρέπει να προσαρμόζεται στα πολιτιστικά και γεωργικά χαρακτηριστικά κάθε περιοχής».
Η δυσπιστία απέναντι σε τέτοιες πρωτοβουλίες δεν είναι αδικαιολόγητη. Οι δεσμοί ανάμεσα σε πολυεθνικές εταιρείες βιοτεχνολογίας, ιδιωτικά ιδρύματα και πολιτικές αποφάσεις έχουν δημιουργήσει εύφορο έδαφος για θεωρίες ελέγχου.
Η κυριαρχία λίγων εταιρειών στους σπόρους, στα φυτοφάρμακα και στην τεχνητή νοημοσύνη που χρησιμοποιείται για την αγροτική παραγωγή γεννά ερωτήματα για το ποιος θα κατέχει την τροφή του μέλλοντος.
Ακόμη και οργανώσεις όπως η Friends of the Earth και η Grain —που δεν συμμερίζονται τις θεωρίες συνωμοσίας— έχουν προειδοποιήσει ότι η «ψηφιοποίηση της γεωργίας» και η εξάρτηση από εταιρικά δεδομένα μπορούν να καταστήσουν τους αγρότες εξαρτημένους από εταιρικές πλατφόρμες.
Το παιχνίδι των συμφερόντων
Στον διεθνή χώρο, η συζήτηση για τα τρόφιμα έχει γίνει πεδίο γεωοικονομικού ανταγωνισμού. Η Ε.Ε. προωθεί την «Πράσινη Συμφωνία» και τη στρατηγική Farm to Fork, που στοχεύει στη μείωση των φυτοφαρμάκων και των εκπομπών, ενώ οι ΗΠΑ και η Κίνα αναπτύσσουν τεχνολογίες καλλιέργειας κυτταρικού κρέατος και γονιδιακής επεξεργασίας.
Οι νέες αγορές αξίζουν δισεκατομμύρια, και οι αποφάσεις για τη διατροφή αποκτούν χαρακτήρα πολιτικής εξουσίας. Έτσι, κάθε επιστημονική πρόταση —όπως η EAT‑Lancet— γίνεται εύκολα αντικείμενο πολιτικής εργαλειοποίησης, ιδίως όταν συνοδεύεται από χρηματοδότηση ισχυρών ιδρυμάτων.
Από τη μία, υπάρχει η αναγκαιότητα να μετασχηματιστεί ένα σύστημα που καταστρέφει το περιβάλλον, προκαλεί παχυσαρκία και ανισότητες. Από την άλλη, ο φόβος ότι πίσω από τις καλές προθέσεις κρύβεται ένα σχέδιο ελέγχου, επιτήρησης και συγκέντρωσης ισχύος.
Η αλήθεια ίσως βρίσκεται κάπου στη μέση: Η παγκόσμια διατροφική πολιτική χρειάζεται συντονισμό και επιστημονική γνώση, αλλά ταυτόχρονα δημοκρατικό έλεγχο και διαφάνεια.
Χωρίς αυτά, κάθε πρωτοβουλία κινδυνεύει να εκληφθεί —και να λειτουργήσει— ως μέσο επιβολής.
Το μέλλον της ελληνικής παραγωγής
Για την Ελλάδα, η πρόκληση είναι διπλή. Από τη μια, να συμμορφωθεί με τις ευρωπαϊκές πολιτικές βιωσιμότητας· από την άλλη, να προστατεύσει τη μικρή αγροτική παραγωγή και τις παραδοσιακές κτηνοτροφικές κοινότητες.
Οι ειδικοί προτείνουν ενίσχυση της οικολογικής βιοτεχνικής γεωργίας, της τοπικής σφαγής και μεταποίησης και της άμεσης πώλησης από παραγωγούς σε καταναλωτές, ώστε να περιοριστεί η εξάρτηση από τις πολυεθνικές.
Η ιδέα ενός «Μεγάλου Μετασχηματισμού των Τροφίμων» διαμορφώνεται ήδη μέσω πολιτικών, ερευνών και επενδύσεων. Το ερώτημα είναι ποιος θα τον καθοδηγήσει: οι πολίτες και οι δημοκρατικοί θεσμοί ή τα εταιρικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα.
Η δημόσια συζήτηση δεν πρέπει να εξαντλείται σε συνωμοσιολογικά σχήματα, αλλά ούτε και να αγνοεί τον κίνδυνο της παγκόσμιας ομογενοποίησης της διατροφής. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ένας Ευρωπαίος αξιωματούχος:
«Το φαγητό είναι πολιτισμός, ταυτότητα και ανεξαρτησία. Αν χαθεί ο έλεγχος της τροφής, χάνεται κάτι βαθύτερο από την αγροτική παραγωγή — χάνεται ένα κομμάτι ελευθερίας.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου