Η ΧΡΟΝΙΑ ΠΛΗΓΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΠΕΙΛΕΙ ΜΕ ΑΦΑΝΙΣΜΟ!

 ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ: ΔΙΑΓΝΩΣΗ, ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Γράφει ο Γεώργιος Βασιλειάδης

Η Ελλάδα εισέρχεται στη δεκαετία του 2030 με μια σιωπηλή αλλά δομική κρίση: τη δημογραφική συρρίκνωση και τη γήρανση του πληθυσμού. 

Η μείωση των γεννήσεων, η αρνητική φυσική μεταβολή (περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις) και η σταθερά αυξανόμενη αναλογία ηλικιωμένων έναντι των ενεργών ηλικιών απειλούν την αναπτυξιακή τροχιά, τη χρηματοδοτική βιωσιμότητα του κοινωνικού κράτους, την άμυνα, ακόμη και το γεωπολιτικό βάρος της χώρας. 

Τα τελευταία επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ αποτυπώνουν την ένταση του προβλήματος: 68.467 γεννήσεις το 2024, έναντι 71.455 το 2023 (-4,2%), με θανάτους 126.916 (σχεδόν διπλάσιους των γεννήσεων), η φυσική μείωση διευρύνεται.

Την ίδια στιγμή, οι διεθνείς προβολές έως το 2050 και το 2100 για την Ελλάδα και την ΕΕ επιβεβαιώνουν ότι, αν δεν αλλάξει κάτι θεαματικά, θα έχουμε λιγότερους και γηραιότερους κατοίκους, με τον δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων (65+/15–64) να υπερβαίνει στην Ελλάδα το 60% έως το 2050 (δηλαδή λιγότερο από δύο άτομα εργασιακής ηλικίας για κάθε άτομο 65+), τάση που αφορά συνολικά την ΕΕ, με την Ελλάδα στις πρώτες θέσεις γήρανσης.

Πηγή: ELSTAT, 2025 (https://www.statistics.gr/documents/20181/713b284f-08b2-0b46-c26c-16f6425392b6)

Ο πληθυσμός της ΕΕ εκτιμάται ότι θα αυξηθεί από 446,7 εκατομμύρια το 2022 και θα φτάσει στο ανώτατο σημείο των 453,3 εκατομμυρίων το 2026 (+1,5%), στη συνέχεια θα μειωθεί σταδιακά σε 447,9 εκατομμύρια το 2050 και σε 419,5 εκατομμύρια το 2100, δηλαδή με συνολική μείωση κατά 27,3 εκατομμύρια (-6,1%) από το 2022 έως το 2100.

Πηγή: Eurostat, 2023 (https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_projections_in_the_EU)

Σχόλια επί των γραφημάτων:

• Γεννήσεις: 68.467 (2024), -4,2% σε σχέση με 2023, από το 2010 η πτωτική τάση εδραιώνεται, με παροδικές μικρές ανακάμψεις.

• Θάνατοι: 126.916 (2024), ελαφρώς λιγότεροι από 2023, αλλά σχεδόν διπλάσιοι των γεννήσεων.

• Γονιμότητα (TFR): η ΕΕ κατέρριψε ιστορικό χαμηλό το 2023 (1,38), η Ελλάδα κινείται επίσης σε υποκατάστατα επίπεδα επί σειρά ετών.

• Γήρανση: η Ελλάδα ανήκει στις 3 χώρες της ΕΕ όπου ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων εκτιμάται >60% έως το 2050 (μαζί με Ιταλία, Πορτογαλία). n

Το συμπέρασμα είναι καθαρό: χωρίς ισχυρή, συνεκτική και πολυετή δημογραφική πολιτική, η χώρα οδηγείται σε συστολή πληθυσμού και υπεργήρανση.

Οι επίσημες προβολές (ΟΗΕ/Eurostat) για την Ελλάδα συγκλίνουν σε εικόνα συρρίκνωσης. Σε γραμμή βάσης (χωρίς νέα ισχυρά μέτρα, με χαμηλο-μεσαίο μεταναστευτικό ισοζύγιο):

• 2050: πληθυσμός ~9,0–9,5 εκατ. (ανάλογα με σενάρια).

• 2100: πληθυσμός ~8,0–8,8 εκατ. με μεγαλύτερη μερίδα ηλικιωμένων και σημαντικά υψηλότερη διάμεση ηλικία.

Η ΕΕ συνολικά «γκριζάρει»: ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων σχεδόν διπλασιάζεται ως το 2100. Για την Ελλάδα, όπου ήδη εκκινεί από δυσμενέστερο σημείο, η επιβάρυνση προβλέπεται εντονότερη.

Το παρόν άρθρο προτείνει ένα συγκεκριμένο, κοστολογημένο μέτρο, με εστίαση στις άνεργες γυναίκες που έχουν την ιδιότητα του Έλληνα πολίτη και ≥5 τέκνα (ορισμός «πολυτέκνου» για τις ανάγκες του προγράμματος). 

Η εστίαση είναι σκόπιμη: ενισχύει μια μικρή αλλά κρίσιμη δεξαμενή νοικοκυριών υψηλής γονιμότητας, προστατεύει τα παιδιά από την υλική στέρηση, και στέλνει ισχυρό μήνυμα κουλτούρας υπέρ της οικογένειας.

Βασικά χαρακτηριστικά

• Μισθολογική κάλυψη ίση με μισθό προσδιορισμένου δημοσίου υπαλλήλου (τυποποιημένη βαθμίδα), με αυξήσεις και δώρα όπου προβλέπονται.

• Προσαύξηση +100 € ανά παιδί για 6ο–8ο τέκνο.

• Φορολογικά κίνητρα (προσαυξημένο αφορολόγητο, επιλεκτική επιστροφή φόρου για παιδικά έξοδα, ελαφρύνσεις σε ΦΠΑ για βρεφική/παιδική μέριμνα).

• Γεωγραφικά κριτήρια: πρόσθετη ενίσχυση/προτεραιότητες για ακριτικές, νησιωτικές, ορεινές ζώνες (στέγαση, βρεφονηπιακοί σταθμοί, υγεία/τηλεϊατρική, μεταφορές).

• Κοινωνικές ρήτρες ποιότητας: υποχρεωτική κάλυψη εμβολιασμών, προληπτικών εξετάσεων, σχολικής φοίτησης, συμμετοχή σε προγράμματα γονεϊκότητας.

Για να είμαστε ρεαλιστές, παραθέτω παραμετρική κοστολόγηση. Ας ορίσουμε:

• Μισθός αναφοράς (Μ): ενδεικτικά 1.400 € μικτά/μήνα × 14 μήνες.

• Καθαρό ετήσιο ανά δικαιούχο: ~18.000–22.000 € (με εισφορές/προσαρμογές).

• Δικαιούχοι: πιλοτική εκτίμηση 5.000–8.000 νοικοκυριά (σταδιακή κλιμάκωση).

Σενάρια ετήσιου κόστους:

• Α (5.000 δικαιούχοι): ~100 εκατ. € + 10–15 εκατ. € (προσαυξήσεις/διοικητικά) ⇒ 110–115 εκατ. €.

• Β (8.000 δικαιούχοι): ~160 εκατ. € + 15–20 εκατ. € ⇒ 175–180 εκατ. €.

• Γ (12.000 δικαιούχοι): 240–270 εκατ. €.

Χρηματοδότηση:

• Ανακατεύθυνση από οριζόντιες επιδοτήσεις σε στοχευμένη δημογραφική δαπάνη.

• Ευρωπαϊκά εργαλεία (ESF+, πολιτική συνοχής) για υποδομές προσχολικής φροντίδας/υγείας.

• Δημοσιονομική ουδετερότητα σε μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα μέσω διεύρυνσης φορολογικής βάσης.

Το μέτρο αφορά υψηλής γονιμότητας οικογένειες. Εύλογες εκτιμήσεις:

• Πρώτη τριετία (2026–2028): +2.000–3.000 επιπλέον γεννήσεις/έτος (σταθεροποίηση εισοδήματος/δομών).

• Ωρίμανση (από 2029): +4.000–5.000/έτος ως νέα κανονικότητα.

• Ενισχυμένο σενάριο με ισχυρά γεωγραφικά/φορολογικά κίνητρα: +6.000–8.000/έτος.

Επισημαίνεται: με συνδυασμό οριζόντιων πολιτικών (καθολική προσχολική φροντίδα, στέγαση νέων, φορολογικά για 2ο–3ο παιδί), η συνολική επίδραση μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη, με στόχο TFR ≥1,7–1,8 στη δεκαετία του 2030.

Με εκκίνηση 2026 και μέση καθαρή «προσθήκη» +5.000 γεννήσεις/έτος:

• 2050: επιπλέον ~120–150 χιλ. πληθυσμός (λόγω επιβίωσης των πρόσθετων γενεών).

• 2100: επιπλέον ~250–350 χιλ. (συσσώρευση συν απογόνους δεύτερης γενιάς).

Σε ενισχυμένο σενάριο (+7.000/έτος μ.ό.): +170–220 χιλ. (2050) και +400–500 χιλ. (2100). Τα μεγέθη προκύπτουν λογιστικά-δημογραφικά ως «σωρευτική προσθήκη» πάνω στη γραμμή βάσης UN/Eurostat.

Επιδράσεις: Άμυνα, οικονομία/ΑΕΠ, φορολογική βάση, εκπροσώπηση στην ΕΕ, γεωπολιτικό αποτύπωμα

Οι επιπλέον γεννήσεις του 2026–2040 «εμφανίζονται» στο στράτευμα από 2044–2060. Με +5.000/έτος επί 15–20 έτη, ο ετήσιος «σωλήνας» στρατευσίμων αυξάνει κατά 4–6 χιλ. (λαμβάνοντας υπόψη απώλειες/αναβολές), επιτρέποντας:

• Ευελιξία θητείας,

• Βελτιωμένη επιλογή για ειδικές/τεχνολογικές μονάδες,

• Ενίσχυση εφεδρείας,

• Τοπική στελέχωση σε ακριτικές περιοχές (νησιά, Έβρος).

Η δημογραφική πολιτική είναι επένδυση 20ετίας. Από το 2046+, όταν οι νέες γενιές εισέρχονται στην αγορά εργασίας:

• Αυξάνει το δυνητικό ΑΕΠ (περισσότερη εργασία, κατανάλωση, επενδύσεις),

• Διευρύνεται η φορολογική βάση (εισοδήματα/εισφορές),

• Βελτιώνεται η αναλογία ενεργών/συνταξιούχων, με ελάφρυνση σε συντάξεις/υγεία,

• Επιταχύνεται η κεφαλαιακή συσσώρευση (αν συνδυαστεί με πολιτικές δεξιοτήτων – STEAM/ψηφιακά).

Οι έδρες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ανακατανέμονται βάσει πληθυσμιακής κλίμακας και αρχής φθίνουσας αναλογικότητας. Η συγκράτηση/ήπια αύξηση πληθυσμού (σε σχετική βάση έναντι άλλων κρατών-μελών) συμβάλλει στο να μην συρρικνώνεται η ελληνική εκπροσώπηση και δυνητικά να ενισχύεται οριακά μελλοντικά.

Η δημογραφία είναι δομικό στοιχείο εθνικής ισχύος.

• Εσωτερική ανθεκτικότητα: πυκνότερος πληθυσμός σε ακριτικές/νησιωτικές ζώνες.

• Διεθνής εικόνα: αντί να «γηράσκει και να μικραίνει», η Ελλάδα εκπέμπει σταθερότητα.

• Στήριξη υποδομών & άμυνας: μεγαλύτερη κρίσιμη μάζα πληθυσμού διευκολύνει ενεργειακούς/ναυτιλιακούς/αμυντικούς σχεδιασμούς.

Η πολιτική αποκτά πολλαπλασιαστή όταν δένει με χωρικές προτεραιότητες:

• Bonus εγκατάστασης σε ακριτικές, νησιωτικές, ορεινές περιοχές (στέγαση, ενέργεια, μεταφορές).

• Εγγυημένη προσχολική φροντίδα και τηλεϊατρική.

• Ψηφιακή συνδεσιμότητα 100% (εργασία/εκπαίδευση από απόσταση).

• Σχολική μέριμνα (κίνητρα για εκπαιδευτικούς, σχολικά γεύματα, μεταφορές παιδιών).

Περιφερειακή γήρανση στην ΕΕ, εξαιρετικά υψηλό μερίδιο 80+ σε περιοχές έως 2050

Πηγή: Eurostat, EUROPOP2019 (https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_projections_at_regional_level)

Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης (2026–2030)

• 2026: πιλοτική εφαρμογή σε 5 περιφέρειες (μεταξύ των οποίων νησιωτικές/ορεινές). Δημιουργία Εθνικού Μητρώου Πολυτέκνων Μητέρων–Ανέργων και ενιαίας ψηφιακής πύλης.

• 2027–2028: πανεθνική επέκταση, συνέργειες με υποδομές προσχολικής αγωγής, στέγασης, τηλεϊατρικής.

• 2029–2030: αξιολόγηση αποτελεσμάτων/κόστους, προσαρμογές, σύζευξη με οριζόντια δέσμη δημογραφικών πολιτικών.

Η ευρωπαϊκή συγκυρία καθολικά κινείται προς υπογονιμότητα. Ακόμη και χώρες με παράδοση «φιλικών προς την οικογένεια» πολιτικών είδαν επιδεινούμενη γονιμότητα μετά το 2020–2023, ενδεικτικά η Γερμανία το 2023 κατατάσσεται στην κατηγορία «ultra-low fertility». Το κεντρικό δίδαγμα είναι ότι απαιτείται σταθερότητα, οριζόντια δέσμη μέτρων και μακρά διάρκεια, όχι εφάπαξ παροχές.

Παράλληλα, σε ελληνικό επίπεδο, τα τελευταία έτη εξαγγέλθηκαν εθνικά σχέδια/πακέτα στήριξης για την αντιστροφή της πτώσης γεννήσεων (φορολογικά, στέγαση, μέτρα υπέρ αγροτικών κοινοτήτων). Η επιτυχία τους θα κριθεί από την εφαρμογή και την ανθεκτικότητα στον χρόνο.

Η δημογραφία αποτελεί στρατηγικό αγαθό, ισάξιο με την άμυνα και την ενέργεια, καθώς καθορίζει τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα του ίδιου του κράτους. 

Απαιτείται ένα σταθερό «συμβόλαιο εμπιστοσύνης» μεταξύ Πολιτείας και οικογενειών, με προβλέψιμη πολιτική διάρκειας τουλάχιστον είκοσι ετών και όχι αποσπασματικά μέτρα ή κυκλικές εναλλαγές. 

Η ποιότητα ανατροφής των παιδιών πρέπει να αναδειχθεί σε κορυφαία πολιτική προτεραιότητα, με έμφαση στην υγεία, την εκπαίδευση, τη στέγαση και την ασφάλεια. 

Παράλληλα, η δημογραφική πολιτική οφείλει να λειτουργεί μέσα σε ένα πλαίσιο «κοινωνικού φεντεραλισμού», όπου Δήμοι και Περιφέρειες αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο, διότι το παιδί ζει και μεγαλώνει στη γειτονιά, όχι σε έναν αφηρημένο κρατικό μέσο όρο. 

Τέλος, χρειάζεται να διαμορφωθεί μια κουλτούρα φιλική προς την οικογένεια, που να αποτυπώνεται στην πολεοδομία, στα ωράρια εργασίας, στα μέσα μεταφοράς, στις παιδικές χαρές και στις ευέλικτες μορφές απασχόλησης. 

Η δημογραφία δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται απλώς ως ζήτημα επιδομάτων, αλλά ως ολοκληρωμένη οργάνωση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

Η Ελλάδα στέκεται μπροστά σε δημογραφικό σταυροδρόμι. Αν παρακολουθούμε παθητικά τις τάσεις, ο πληθυσμός θα συρρικνώνεται και θα γηράσκει δραματικά έως το 2100, υπονομεύοντας την οικονομία, το κοινωνικό κράτος, την άμυνα και το διεθνές κύρος της χώρας. 

Το στοχευμένο πρόγραμμα στήριξης άνεργων πολύτεκνων γυναικών (≥5 τέκνα) —με μισθολογική κάλυψη τύπου δημοσίου υπαλλήλου, προσαυξήσεις για 6ο–8ο παιδί, φορολογικά κίνητρα και γεωγραφική στόχευση— δεν είναι πανάκεια, είναι όμως ρεαλιστικός, άμεσα εφαρμόσιμος βραχίονας μιας ευρύτερης στρατηγικής. 

Με ετήσιο κόστος ~110–180 εκατ. € (ανάλογα με την κλίμακα), αγοράζουμε χρόνο και προοπτική: χιλιάδες επιπλέον γεννήσεις ετησίως, καλύτερη χωρική ισορροπία πληθυσμού, και —σε ορίζοντα 20–25 ετών— ευρύτερη φορολογική βάση, υψηλότερο δυνητικό ΑΕΠ, ισχυρότερη στρατολογική δεξαμενή, σταθερότερη ευρωπαϊκή εκπροσώπηση και βαρύτερο γεωπολιτικό αποτύπωμα.

Η διαχείριση μεγάλων κοινωνικών συμπεριφορών —όπως η απόφαση για τεκνοποίηση— απαιτεί συστηματική γνώση κινήτρων, ισχυρά σήματα εμπιστοσύνης και συνέπεια πολιτικής.

 Αν θέλουμε το 2050 και το 2100 να μην περιγράψουν μια Ελλάδα μικρότερη και ασθενέστερη, ας ξεκινήσουμε το 2026 με πολιτικές που στηρίζουν απτά, δίκαια και μακράς πνοής εκείνους που σηκώνουν το δυσανάλογο βάρος της ανανέωσης της χώρας: τις οικογένειες με πολλά παιδιά.

Στο επόμενο άρθρο θα στραφούμε από τη δημογραφία στη γεωπολιτική: θα εξετάσουμε πώς η Ευρασία επανέρχεται ως κεντρική σκηνή ανταγωνισμών και διασυνδέσεων, από τους ιστορικούς δρόμους εμπορίου μέχρι τα σημερινά δίκτυα

υποδομών, ενέργειας και δεδομένων. Θα δούμε τον ρόλο Κίνας, Ρωσίας και Δύσης, τις νέες «σφαίρες ροών» που διαμορφώνονται και τι σημαίνουν όλα αυτά για την Ελλάδα ως κόμβο ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση.

ΠΗΓΗ