Η ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΑΛΛΗ "ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ" ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ. ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΟΗΜΑ, ΗΘΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΟ – ΟΛΑ ΟΣΑ ΚΑΠΟΤΕ ΠΡΟΣΦΕΡΕ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΕΧΕΙ ΞΕΧΑΣΕΙ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΒΗΝΕΙ ΣΙΩΠΗΛΑ – ΘΑ ΤΗΝ ΞΥΠΝΗΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ;

Η ελληνική κοινωνία σήμερα βιώνει μια ιδιότυπη πολιτισμική αδράνεια. Στηρίζεται ακόμη σε μια παλαιά πολιτισμική ακτινοβολία, η οποία ωστόσο έχει προ πολλού εξαντληθεί ως ζωντανό κεφάλαιο. 

Οι θεσμοί της, η πολιτική ηγεσία, οι λόγιοι, ακόμη και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης –ή, ορθότερα, μαζικής εξοικείωσης και εξημέρωσης– δείχνουν να έχουν παραιτηθεί από την υπεράσπιση της αλήθειας και τη γόνιμη σύγκρουση με την παρακμή. 

Αντίθετα, συναινούν σιωπηρά ή και ενεργά στη διαχείρισή της, με όρους προσωπικού συμφέροντος και άνευ όρων συμβιβασμού.

Ταξιδιωτικός οδηγός

Η παρακμή δεν χρειάζεται πλέον αποδείξεις ή επιχειρηματολογία. Είναι παρούσα, απτή και καθημερινή. 

Ο δημόσιος λόγος έχει φθαρεί, η πολιτική έχει μετατραπεί σε διαρκή ανακύκλωση προσχημάτων, η εθνική ταυτότητα αντιμετωπίζεται άλλοτε ως εμπόδιο και άλλοτε ως περιττό κατάλοιπο. 

Σε αυτό το περιβάλλον, η συζήτηση για εθνική επιβίωση δεν είναι ζήτημα πολιτικής ρητορείας, αλλά στοιχειώδης όρος ύπαρξης.

Η αναζήτηση λύσης εντός του σημερινού πολιτικού και πνευματικού τοπίου καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολη. Το παρόν μοιάζει εξαντλημένο: εξαντλημένο σε εύκολα συνθήματα, ρηχές ιδεολογίες, επιφανειακές προσεγγίσεις και ατέρμονες εξαρτήσεις – πολιτικές, οικονομικές και πνευματικές. 

Ωστόσο, η έξοδος από αυτήν τη στασιμότητα ίσως δεν βρίσκεται σε κάποια νέα καινοτομία, αλλά σε μια δημιουργική ανάγνωση δύο χρονικών σημείων που συνήθως παραμένουν αποσυνδεδεμένα: του «προχθές» και του «μεθαύριο».

Το προχθές ως θεμέλιο ταυτότητας

Το πολιτισμικό και πνευματικό απόθεμα της Ελλάδας, όπως αυτό διαμορφώθηκε στην αρχαιότητα και το Βυζάντιο, δεν αποτελεί απλώς ιστορική παρακαταθήκη, αλλά ένα εν δυνάμει ενεργό κοσμοείδωλο. 

Η αρχαιοελληνική παράδοση θεμελιώθηκε στην πεποίθηση ότι ο κόσμος έχει τάξη, μέτρο και Λόγο – δηλαδή νόημα που μπορεί να αποκαλυφθεί και να βιωθεί. Η αλήθεια, σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι υποκειμενική άποψη ή συμφέρον, αλλά φανέρωση, κάτι που έρχεται στο φως και κατανοείται μέσα από την αναζήτηση.

Από την άλλη, η βυζαντινή κοσμοθεώρηση δεν πρότεινε μόνο ένα θρησκευτικό πλαίσιο ζωής, αλλά μια πολιτική και κοινωνική πρόταση που εστίαζε στη σχέση, την κοινότητα και την ασκητική αντίληψη για την καθημερινότητα. 

Η έννοια της σωτηρίας –είτε θεολογικά είτε υπαρξιακά νοούμενη– δεν συντελείται ατομικά, αλλά μέσα από τη συμμετοχή σε έναν κοινό τρόπο ζωής.

Η σύνθεση αυτών των δύο παραδόσεων, όταν προσεγγίζεται όχι ως μουσειακό εύρημα, αλλά ως ενεργή πρόταση, προσφέρει έναν εναλλακτικό τρόπο κατανόησης του κόσμου και του ανθρώπου. 

Σε αυτό το προχθές, ο ελληνικός τρόπος υπήρξε δημιουργικός και παγκοσμίως συνεισφέρων – όχι μέσω απομιμήσεων, αλλά διαμόρφωσης πρωτότυπης σκέψης και πράξης.

Το μεθαύριο ως πρόκληση εθνικής συνείδησης

Το μέλλον που διαμορφώνεται ήδη, σε παγκόσμια κλίμακα, χαρακτηρίζεται από τεχνολογικές τομές με απροσδιόριστες συνέπειες. 

Η Τεχνητή Νοημοσύνη, οι κβαντικοί υπολογιστές, η γενετική μηχανική, τα δίκτυα υψηλής ταχύτητας και οι ψηφιακές κοινότητες συγκροτούν έναν νέο πολιτισμό – έναν πολιτισμό χωρίς σαφές ηθικό ή ανθρωπολογικό υπόβαθρο. 

Σε αυτό το τοπίο, η ελληνική πρόταση μπορεί να αποκτήσει ξανά σημασία: όχι γιατί είναι αρχαιότερη, αλλά επειδή είναι ικανή να προσδώσει νόημα, όριο και προσανατολισμό.

Εάν υπάρχει κάτι που η Ελλάδα μπορεί να προσφέρει στον σύγχρονο κόσμο, αυτό είναι μια πρόταση ζωής όπου η τεχνολογία δεν είναι αυταξία, αλλά εργαλείο ενταγμένο σε έναν ευρύτερο ορίζοντα σχέσεων και νοήματος. 

Ο ελληνικός τρόπος, όταν δεν εκπίπτει σε φολκλορικό σχήμα, έχει τη δυνατότητα να διαπραγματεύεται το άγνωστο και να το καθιστά ανθρώπινο. 

Από τον Θαλή και τον Ηράκλειτο μέχρι τον Μάξιμο τον Ομολογητή και τον Γρηγόριο Παλαμά, η ελληνική σκέψη υπήρξε πάντα ικανή να αρθρώσει λόγο που γεφυρώνει το μυστήριο με το λογικό, την πίστη με την πράξη, το παρελθόν με το μέλλον.

Όμως, τίθεται το ερώτημα: ποιος θα επιχειρήσει σήμερα αυτήν τη σύνθεση; Η πολιτική τάξη δείχνει απρόθυμη ή ανίκανη. Αντί για οραματισμό και εθνική στρατηγική, προτάσσει τον μικροκομματισμό, την εξάρτηση από εξωτερικά πρότυπα και τη διαχείριση της φθοράς. 

Εμφανίζεται συχνά αποκομμένη από τις υπαρξιακές ανάγκες του λαού και εγκλωβισμένη σε σχήματα σκέψης που είτε μιμούνται άκριτα το εξωτερικό είτε αποδομούν τα εθνικά χαρακτηριστικά με ιδεολογικούς αυτοματισμούς.

Αντίστοιχα, τα κυρίαρχα ΜΜΕ λειτουργούν περισσότερο ως εργαλεία διαμόρφωσης μιας μαζικής κουλτούρας χαμηλής ποιότητας παρά ως φορείς ενημέρωσης και δημόσιας παιδείας. Καταναλώνουν την προσοχή του κοινού μέσα από ψυχαγωγικά προϊόντα και συνθηματολογική πληροφόρηση, χωρίς ουσιαστική συμβολή στον δημόσιο διάλογο ή την εθνική αυτογνωσία.

Η πνευματική ελίτ, τέλος, μοιάζει αποκομμένη από τις κοινωνικές ανάγκες. Ένα μεγάλο τμήμα της παραμένει εγκλωβισμένο σε έναν ακαδημαϊκό επαρχιωτισμό, χωρίς δημιουργική αφομοίωση της ελληνικής παράδοσης και χωρίς σύγχρονη πρόταση.

 Συχνά απουσιάζει από την κοινωνική δράση ή επιλέγει να αναπαράγει εισαγόμενα ιδεολογικά σχήματα, αντί να αναζητήσει λόγο με ρίζες και προοπτική.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη επανελλήνισης της παιδείας καθίσταται καίρια. Μια παιδεία όχι τεχνοκρατική ή απλώς χρησιμοθηρική, αλλά παιδεία με σκοπό την καλλιέργεια ανθρώπων και πολιτών. Με επανασύνδεση με το μέτρο, τον διάλογο, την αρμονία, την έννοια του προσώπου και της κοινότητας. 

Η ανάγνωση του Πλάτωνα, η μελέτη της πατερικής θεολογίας, η κατανόηση της ελληνικής κοσμοαντίληψης μπορούν να προσφέρουν εργαλεία όχι μόνο για την πνευματική καλλιέργεια, αλλά και για τον ηθικό και πολιτικό προσανατολισμό της κοινωνίας.

Η αναγέννηση της παιδείας μπορεί να επεκταθεί και στη δημόσια σφαίρα: στον τρόπο άσκησης της πολιτικής, στην αισθητική του δημόσιου χώρου, στην καθημερινή κουλτούρα. Δεν πρόκειται για νοσταλγική επιστροφή στο παρελθόν, αλλά για ουσιαστική πρόσβαση σε ένα ζωντανό παρελθόν που μπορεί να γίνει μέλλον.

Η καινοτομία δεν ταυτίζεται με την αντιγραφή δυτικών προτύπων. Πραγματική καινοτομία για την Ελλάδα είναι η ανάδυση της ταυτότητάς της – όχι με όρους εθνικής υπεροψίας, αλλά με συναίσθηση της ιδιαίτερης συμβολής της στον παγκόσμιο πολιτισμό. Ελευθερία ως σχέση και όχι ως ατομική αυθαιρεσία, πρόοδος ως ποιότητα σχέσης με τον κόσμο και όχι ως απλή τεχνολογική ταχύτητα.

Αν η Ελλάδα επιβιώσει ως πολιτισμική οντότητα, δεν θα οφείλεται μόνο σε εξωτερικούς συμμάχους ή οικονομικές συγκυρίες. Θα οφείλεται σε μια εσωτερική αναγέννηση, στην ικανότητα του λαού της να ενώσει δημιουργικά το προχθές με το μεθαύριο και να αντισταθεί στην πολιτισμική ισοπέδωση.

Διότι το ζητούμενο δεν είναι απλώς να επιβιώσουμε, αλλά να ζήσουμε ως Έλληνες. Με ρίζες, με πρόταση, με ήθος.

Σε μια εποχή που η πολιτική τάξη ανακυκλώνει φθαρμένα σχήματα, τα ΜΜΕ λειτουργούν ως εργαλεία αποχαύνωσης και η πνευματική ελίτ έχει αποσυρθεί σε έναν αυτάρεσκο καθωσπρεπισμό, η Ελλάδα μοιάζει να κινείται αδρανειακά, χωρίς προσανατολισμό. 

Όμως η απάντηση δεν βρίσκεται ούτε στην άκριτη μίμηση της Δύσης ούτε στη μουσειακή αναπαραγωγή του παρελθόντος. Βρίσκεται στη δημιουργική επανενεργοποίηση της ελληνικής ταυτότητας – ως τρόπου σκέψης, ζωής και συμμετοχής στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.

ΠΗΓΗ