Η ΚΑΤΑΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ...

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ: ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΜΙΣΕΙ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ

Τρία σύγχρονα στιγμιότυπα, που μοιάζουν να είναι τυχαία και άσχετα μεταξύ τους, αποκαλύπτουν στην πραγματικότητα το ίδιο βαθύ και κοινό ψυχολογικό υπόστρωμα της ελληνικής κοινωνίας: την εσωτερική σύγχυση και την άρνηση της ταυτότητάς της.

Το πρώτο είναι ένα διαφημιστικό βίντεο του υπουργείου Παιδείας, όπου ο μοναδικός μαθητής που εμφανίζεται είναι αλλοεθνής. Το δεύτερο είναι η δημόσια δήλωση του πρωθυπουργού, ο οποίος χαρακτήρισε τον εαυτό του «αντινατιβιστή». 

Και το τρίτο είναι η έπαρση παλαιστινιακών σημαιών από οργανώσεις της Αριστεράς. Και τα τρία, πέρα από επιφανειακές πράξεις, μαρτυρούν μια βαθιά συλλογική προσπάθεια ενός πολιτισμού που αγωνίζεται να ξεχάσει τον ίδιο του τον εαυτό, μήπως και απαλλαγεί από το ιστορικό του βάρος.

Το διαφημιστικό βίντεο, με τον αλλοεθνή μαθητή να εκπροσωπεί τη νεολαία, φανερώνει την αδήριτη ανάγκη της ελληνικής κοινωνίας να παρουσιαστεί ως «σύγχρονη, ανεκτική και δυτικοφανής». Αυτό δεν είναι απλώς μια πολιτική επιλογή, αλλά μια έκφραση συλλογικού κόμπλεξ κατωτερότητας που διακατέχει τον λαό. 

Με όρους ψυχολογίας, και ειδικότερα της σχολής του Jung, πρόκειται για τη «μάσκα» (persona) που επιλέγει να φορέσει η ελληνική κοινωνία ώστε να γίνει αποδεκτή από τον «ισχυρό άλλον».

Η Ελλάδα δεν εκφράζει τον εαυτό της όπως πραγματικά είναι, αλλά όπως φαντάζεται πως πρέπει να είναι – μια εικόνα προοδευτικής και δημοκρατικής κοινωνίας, που θέλει να γίνει αποδεκτή και να ανταγωνιστεί ισότιμα στην παγκόσμια σκηνή.

Όμως, κάτω από αυτή τη μάσκα το ασυνείδητο της συλλογικής ψυχής διαμαρτύρεται, δημιουργώντας έντονες εσωτερικές συγκρούσεις και τελικά συλλογική κατάθλιψη. Χιλιάδες χρόνια Ιστορίας, γεμάτα από μεγάλες μορφές – δημιουργούς, φιλοσόφους, πολεμιστές – αισθάνονται περιθωριοποιημένοι και περιφρονημένοι.

Η Ελλάδα δεν παράγει πλέον όπως παλιά επιστήμη, τέχνη και πολιτισμό. Η Παιδεία, κάποτε ο θεμέλιος λίθος για τη διαμόρφωση ψυχών και τη διαφύλαξη της παράδοσης, έχει μετατραπεί σε μηχανισμό ενοχοποίησης της ελληνικότητας, καθιστώντας το ίδιο το παρελθόν μια πηγή ενοχής και όχι έμπνευσης.

Η δεύτερη περίπτωση, η δημόσια ομολογία του πρωθυπουργού ότι είναι «αντινατιβιστής», δηλαδή εχθρικός προς την ίδια την ελληνική ταυτότητα, δείχνει έναν άλλο κρίσιμο μηχανισμό ψυχολογικής άμυνας: αυτό που ο Ερίχ Φρομ ονόμασε «φυγή από την ελευθερία». 

Αντί να αναγνωρίσει, να τιμήσει και να επαναφέρει στη συλλογική συνείδηση τη σημασία της ελληνικότητας, ο ηγέτης επιλέγει την άρνηση και την αποστασιοποίηση. Είναι πολύ πιο εύκολο να απορρίψεις ένα κομμάτι της ταυτότητάς σου παρά να αναμετρηθείς με την Ιστορία σου και τις μνήμες σου.

Αυτή η άρνηση μεταμφιέζεται σε ιδέα προόδου, αλλά στην ουσία της θρέφει την αυτοϋποτίμηση και την απογοήτευση, αποστρατεύοντας τη δημιουργική αυτοκριτική που είναι αναγκαία για την υγιή ανάπτυξη μιας κοινωνίας. Το αποτέλεσμα είναι πολιτική απάθεια, έλλειψη οράματος και η χώρα να κυκλοφορεί χωρίς ιδεολογικό κέντρο βάρους ή σαφή εθνικό προσανατολισμό.

Το τρίτο γεγονός, η δημόσια έπαρση παλαιστινιακών σημαιών από αριστερές οργανώσεις, συμπληρώνει την εικόνα μιας συλλογικής αστάθειας. 

Η στροφή προς ένα ξένο, άλλο πολιτισμικό σύμβολο και ιστορικό αφήγημα υποδηλώνει την ανάγκη προβολής μιας παρακμάζουσας ιδεολογίας σε εξωτερικά σύμβολα. Όταν η δική σου «ιερή» ταυτότητα και το συλλογικό νόημα καταρρέουν, η ψυχή αναζητά καταφύγιο και ταυτίζεται με τα ιερά και τα σύμβολα άλλων πολιτισμών και λαών.

Αυτή η διαδικασία είναι αυτό που ο Jung περιέγραφε ως «ενεργοποίηση της σκιάς»: η συλλογική ψυχή προβάλλει προς τα έξω εκείνα τα στοιχεία της που δεν αντέχει να αναγνωρίσει στον ίδιο της τον εαυτό. Είναι μια μορφή άμυνας απέναντι στην εσωτερική κρίση και αστάθεια.

Έτσι, όλα τα παραπάνω φαινόμενα και χιλιάδες άλλα, συγκλίνουν σε μια βαθύτερη, ουσιαστική ψυχολογική αλήθεια: η Ελλάδα πάσχει από απώλεια συλλογικού Εγώ, από μια βαθιά κρίση αυτοπεποίθησης και εθνικής ταυτότητας.

Μελετητές και φιλόσοφοι όπως ο Nietzsche και ο Eliade έχουν δείξει ότι όταν ένας πολιτισμός παύει να πιστεύει στα δικά του ιερά, μετατρέπεται σε ένα θέατρο σκιών, όπου τα σώματα κινούνται χωρίς ψυχή. Η Ελλάδα σήμερα τρέμει ανάμεσα στη νοσταλγία για το παρελθόν και στη μίμηση ξένων προτύπων, αδυνατώντας να συνθέσει το δικό της, γνήσιο αφήγημα.

Μετά τη Μεταπολίτευση, η κυρίαρχη αντίληψη που διαμορφώθηκε ήταν πως η Ιστορία, η πίστη, η παράδοση και η πολιτισμική ταυτότητα είναι ύποπτες και επικίνδυνες έννοιες. Το αποτέλεσμα ήταν η ανάπτυξη μιας νευρωτικής απόρριψης κάθε συλλογικού και ιστορικού συμβόλου στις νεότερες γενιές, που δεν έχουν πλέον τη στήριξη και την κατεύθυνση που χρειάζονται για να αντλήσουν δυνάμεις από το παρελθόν τους.

Αυτή η αντίδραση είναι βαθιά σχιζοφρενική. Αντί να επεξεργαστούμε το τραύμα μας και να το ενσωματώσουμε στην ταυτότητά μας, το στρέφουμε εναντίον του ίδιου μας του εαυτού.

Κάθε φορά που βλέπουμε την ελληνική σημαία, η αντίδραση είναι πολλές φορές αρνητική ή ακόμη και μισαλλόδοξη. Κάθε αναφορά στον ελληνικό πολιτισμό συνοδεύεται από μια άνευ προηγουμένου ανάγκη «συγγνώμης» και αυτοϋποτίμησης. Η σύγχρονη ελληνική παρουσία μοιάζει με μια ψυχολογική αυτοκαταστροφή, μια άρνηση της ίδιας της εξουσίας αλλά και των εξουσιαζόμενων.

Η Αριστερά έχει χάσει το αφήγημά της και δεν προσφέρει πλέον ένα όραμα, ενώ η Δεξιά ποτέ δεν επιδίωξε μια βαθύτερη αναζήτηση πέρα από τη στενή διαχείριση της εξουσίας.

Η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται σε ένα κομβικό ιστορικό σημείο, σε μια κρίσιμη καμπή. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα εάν η ψυχή της χώρας θα επιστρέψει στο σώμα της ή αν η χώρα θα χαθεί μέσα στην ίδια της την κρίση και αποξένωση.

Το μέλλον είναι αβέβαιο, αλλά η βαθύτερη αλήθεια παραμένει: χωρίς την επανασύνδεση με τη συλλογική ταυτότητα και τις ρίζες της, το έθνος κινδυνεύει να εξαφανιστεί μέσα στην εσωτερική του διάλυση.

ΠΗΓΗ