ΣΚΛΑΒΟΣ Η ΚΥΡΙΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ; Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΗ ΜΑΣ
Γράφει ο Bert Olivier Αφού έγραψα την ανάρτηση σχετικά με το τι μπορεί να μας διδάξει ο Martin Heidegger για την τεχνολογία, συνειδητοποίησα ότι ορισμένοι αναγνώστες μπορεί να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι τα πάντα σχετικά με την τεχνολογία είναι «κακά» - εξάλλου, η αντίληψη του Heidegger φαίνεται πολύ απαισιόδοξη.
Πρέπει να ειπωθεί, ωστόσο, ότι ο Γερμανός στοχαστής δεν υποστήριξε την καταστροφή όλων των τεχνικών συσκευών και την επιστροφή σε έναν προ-μοντέρνο, αγροτικό τρόπο ζωής.
Η συμβουλή του ήταν να εφαρμόσει μια αμφίσημη προσέγγιση στην τεχνολογία, ένα ταυτόχρονο «Ναι» και «Όχι»: Ναι, στο βαθμό που κάποιος πρέπει να αισθάνεται ελεύθερος να χρησιμοποιεί τεχνικές συσκευές που απλοποιούν τη ζωή του.
Όχι, στο βαθμό που κάποιος αρνείται την τεχνολογία ως «Enframing» για να σφετεριστεί τη θέση της τάξης και της οργάνωσης της ζωής του υποτάσσοντας οτιδήποτε άλλο στην κυριαρχία της. Με απλά λόγια - με κάθε τρόπο χρησιμοποιήστε τεχνικές συσκευές, αλλά μην επιτρέψετε στην τεχνολογία να σας χρησιμοποιήσει.
Υπάρχει ένας άλλος τρόπος για να «διορθωθεί» η εντύπωση ότι η τεχνολογία είναι ανεπανόρθωτα «κακή», ο οποίος είναι να στραφούμε σε έναν από τους διαδόχους του Χάιντεγκερ στη φιλοσοφία της τεχνολογίας (υπάρχουν και άλλοι, αλλά θα χρειαζόταν ένα βιβλίο για να τους επεξεργαστούμε όλους).
Σκέφτομαι τον Γάλλο μεταστρουκτουραλιστή στοχαστή Bernard Stiegler, (ο οποίος πέθανε πρόωρα πριν από λίγο καιρό) μετά από μια απίστευτα παραγωγική πνευματική-ακαδημαϊκή καριέρα (έγραψε περισσότερα από 30 σημαντικά βιβλία).
Αξίζει να διαβάσετε αυτή τη νεκρολογία του Stuart Jeffries, η οποία παρέχει μια εξαιρετική επισκόπηση της ζωής και των πνευματικών-πολιτικών δραστηριοτήτων του Stiegler. Αντί να κάνω το ίδιο πράγμα εδώ, θα επικεντρωθώ σε μια συγκεκριμένη πτυχή της σκέψης του Stiegler για την τεχνολογία.
Στην αρχή θα πρέπει να δηλώσω ότι πίστευε ότι όλη η τεχνολογία αλλάζει την ανθρώπινη συνείδηση και συμπεριφορά, από την τεχνολογία της πρώιμης λίθινης εποχής μέχρι την πιο εξελιγμένη ψηφιακή τεχνολογία της σημερινής εποχής.
Η ψηφιακή τεχνολογία, ειδικότερα, υποστήριξε, είχε τη δυνατότητα να στερήσει από τους ανθρώπους τη δική τους ικανότητα να σκέφτονται κριτικά και δημιουργικά, αλλά αυτό πρέπει να εξεταστεί σε συνδυασμό με την αντίληψή του για την τεχνολογία ως φάρμακο (ταυτόχρονα δηλητήριο και θεραπεία – μια χρήση του αρχαίου ελληνικού όρου, όπως χρησιμοποιείται από τον Πλάτωνα, που δανείστηκε από τον δάσκαλό του). Ζακ Ντεριντά).
Τελικά εξαρτάται από το πώς κάποιος χρησιμοποιεί την τεχνολογία, υποστήριξε (με απόηχους του Χάιντεγκερ). Δεν χρειάζεται κανείς να πέσει θύμα του «δηλητηριώδους» χαρακτήρα του, αλλά μπορεί αντ' αυτού να επεξεργαστεί τις δυνατότητες «θεραπείας» του.
Για παράδειγμα: Ο Stiegler επισημαίνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων στην «υπερκαταναλωτική, βασισμένη στην οδήγηση και εθιστική κοινωνία» δεν συνειδητοποιούν ότι τα τεχνικά gadgets (όπως τα smartphones) που χρησιμοποιούν για να κάνουν πολλά από τα ψώνια τους εξυπηρετούν το οικονομικό σύστημα που τους στερεί συστηματικά τις γνώσεις τους («τεχνογνωσία») και την ικανότητά τους να ζήσουν μια δημιουργική ζωή – αυτό που ο Stiegler αποκαλεί «savoir-faire» και «savoir-vivre» (In For a New Critique of Political Economy, 2010, σ. 30), αντίστοιχα.
Αυτό έχει εκτεταμένη ψυχοπολιτική σημασία, όπως έχει υποστηρίξει πειστικά ο Stiegler (2010: σελ. 28-36). Στην πορεία φέρνει στο προσκήνιο αυτό που αποκαλεί, ακολουθώντας τον Καρλ Μαρξ στο 19ου αιώνα, η «προλεταριοποίηση» των καταναλωτών σήμερα. Τι εννοεί;
Με τον όρο «προλεταριοποίηση» των εργατών, ο Μαρξ εννοούσε ότι τους έκλεψαν την «τεχνογνωσία» τους (savoir-faire) από τις μηχανές κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, και το σημείο του Stiegler είναι ότι σήμερα αυτό έχει μεταφερθεί σε άλλο επίπεδο, δηλαδή εκεί όπου εκδηλώνεται ως προλεταριοποίηση όλων των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τακτικά «έξυπνες» συσκευές.
Οι τελευταίοι απορροφούν τη γνώση και τη μνήμη των χρηστών τους, οι οποίοι βασίζονται όλο και περισσότερο στην «υπομνησιακή» [δηλαδή, τεχνικά εντατικοποίηση και ενίσχυση της μνήμης, όπως σε ένα smartphone. Β.Ο.] τεχνικές μέθοδοι που λειτουργούν σε μηχανές και συσκευές κάθε είδους.
Σας ακούγεται οικείο; Πόσοι χρήστες smartphone θυμούνται ακόμα τον δικό τους αριθμό τηλεφώνου ή αυτόν των φίλων τους και πόσοι μαθητές σήμερα γνωρίζουν από μνήμης (τη δική τους) πώς να συλλαβίζουν και να κάνουν νοητικούς υπολογισμούς;
Σχετικά λίγοι, θα στοιχημάτιζα. Η πλειοψηφία έχει παραχωρήσει αυτές τις πνευματικές λειτουργίες στις ηλεκτρονικές συσκευές της. Ο Stiegler αναφέρεται σε αυτό ως μια ευρέως διαδεδομένη διαδικασία «ηλιθιοποίησης».
Οι συσκευές που αναφέρονται παραπάνω από τον Stiegler περιλαμβάνουν φορητούς υπολογιστές, smartphones, ηλεκτρονικές ταμπλέτες και επιτραπέζιους υπολογιστές.
Δηλαδή, όλες τις συσκευές πληροφόρησης-επικοινωνίας που χρησιμοποιεί κανείς καθημερινά για εργασία και αναψυχή. Αλλά γιατί ισχυρίζεται ότι η χρήση τέτοιων «υπομνηστικών» συσκευών έχει ψυχοπολιτική σημασία;
Σε ένα από τα σημαντικότερα κριτικά κείμενά του – State of Shock: Stupidity and Knowledge in the 21st Century, 2015, ο Stiegler το αναλύει.
Για να είμαστε όσο το δυνατόν σαφέστεροι, η μεγάλης κλίμακας χρήση αυτών των ψηφιακών μέσων από τους καταναλωτές – που ενθαρρύνεται επειδή η χρήση τους αυξάνει την αγοραστική δύναμη του κοινού – αντικαθιστά συστηματικά τη δική τους σκέψη και εφευρετικές ικανότητες με προδιαμορφωμένα «πρότυπα» διαβίωσης, εξαναγκάζοντάς τους διακριτικά να προσαρμοστούν σε αυτό που έρχεται με το μάρκετινγκ.
Επιπλέον, επισημαίνει, σήμερα, αυτό συμβαίνει με τη βοήθεια των κοινωνικών και γνωστικών επιστημών. Η πιο προηγμένη πτυχή αυτού του είδους προλεταριοποίησης είναι το «νευρομάρκετινγκ», το οποίο στοχεύει στη δημιουργία άμεσου αντίκτυπου στους νευρικούς υποδοχείς των καταναλωτών μέσω των αισθήσεων και, όπως θα περίμενε κανείς, οι εικόνες που είναι αδιαχώριστες από τη διαφήμιση είναι κεντρικές σε αυτό το έργο.
Ακόμη και η θεμελιώδης θεωρητική γνώση δεν γλιτώνει, στο βαθμό που είναι «αποσυνδεδεμένη» από τη θεωρητική δραστηριότητα.
Αυτό που διδάσκουν οι μαθητές σήμερα, επομένως, στερείται όλο και περισσότερο θεωρίας – πιθανότατα δεν θα καταλάβαιναν πώς ο Νεύτωνας έφτασε στις (τότε) επαναστατικές θεωρίες του στη μακρομηχανική, πόσο μάλλον στη θεωρία της ειδικής σχετικότητας του Αϊνστάιν.
Αυτό που διδάσκεται αντ' αυτού, πληροφορεί ο Stiegler, είναι καθαρά διαδικαστική τεχνολογική γνώση, ακόμη και στη σχολή θετικών επιστημών – με άλλα λόγια, πώς να χρησιμοποιήσετε έναν υπολογιστή για να εφαρμόσετε θεωρητικές γνώσεις (ή θεωρήματα) όπου ορισμένα «προβλήματα» πρέπει να λυθούν.
Επομένως, η «προλεταριοποίηση» – η απογύμνωση από τη γνώση – δεν περιορίζεται στους εργάτες μηχανών και στους καταναλωτές, αλλά περιλαμβάνει και την πνευματική, επιστημονική εργασία.
Αυτό εξυπηρετεί τον ψυχοπολιτικό στόχο, υπενθυμίζει ο Stiegler, την ανατροπή των λόγων πιθανής κριτικής του ίδιου του νεοφιλελεύθερου συστήματος, ενισχύοντας έτσι το τελευταίο αποκλείοντας προφανώς οποιεσδήποτε πειστικές εναλλακτικές λύσεις.
Ένα από τα σημαντικότερα πεδία μάχης όπου διεξάγεται ο αγώνας για τα μυαλά των ανθρώπων στις σύγχρονες δημοκρατίες, μας προειδοποιεί ο Stiegler, είναι τα πανεπιστήμια, αλλά πιστεύει ότι αυτοί οι θεσμοί δεν είναι επί του παρόντος σε θέση να εκπληρώσουν τις πολιτικές τους ευθύνες.
Εξάλλου, τα πανεπιστήμια υποτίθεται ότι καθοδηγούν τους φοιτητές στο υψηλότερο επίπεδο μάθησης μέσω της διδασκαλίας που τροφοδοτείται συνεχώς από συνεχή έρευνα, εκ μέρους των μελών ΔΕΠ, σχετικά με τις προηγούμενες και τρέχουσες πολιτιστικές και επιστημονικές εξελίξεις.
Είναι σημαντικό ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί εκτός εάν τα προγράμματα διδασκαλίας και έρευνας των πανεπιστημίων περιλαμβάνουν επίμονες προσπάθειες κατανόησης των επιπτώσεων των προηγμένων τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών στην ανθρώπινη ψυχή, και συγκεκριμένα στην ικανότητα της λογικής, και προσαρμόζουν ανάλογα τη διδασκαλία τους.
Επί του παρόντος, ωστόσο, (αυτό συνέβη γύρω στο 2012-2015, όταν εμφανίστηκε αυτό το κείμενο του Stiegler, πρώτα στα γαλλικά και στη συνέχεια στα αγγλικά), τα πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο βρίσκονται σε βαθιά δυσφορία και θα χρειαζόταν μια συντονισμένη προσπάθεια για να ανακτηθεί αυτό που ο Stiegler βλέπει ως «ορθολογική κυριαρχία» που ο Διαφωτισμός αξιοποίησε και η οποία μπορεί ακόμα να θεωρηθεί ως θεμελιώδης αξία για τα ανθρώπινα όντα που επιθυμούν να είναι ελεύθερα από την υποδούλωση στις τεχνικές επιταγές.
Εάν υπάρχει ένας συγκεκριμένος τομέας όπου η μάχη για ορθολογική κυριαρχία διεξάγεται στα πανεπιστήμια – και είναι αυτονόητο ότι, από το 2020, αυτό έχει επιδεινωθεί για λόγους που ο Stiegler, ο οποίος πέθανε πριν από εκείνη την εποχή, δεν θα μπορούσε να προβλέψει – είναι αυτός της «προσοχής».
Είναι για την προσοχή της νεολαίας που κρατάει smartphones που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και άλλοι φορείς που προωθούν μια κουλτούρα «bits and bytes», αποσπασματικής επικοινωνίας και διαφημίσεων που αιχμαλωτίζουν τις αισθήσεις, έχουν κηρύξει πόλεμο στα απομεινάρια μιας πνευματικής κουλτούρας που αγωνίζεται να σώσει τη νεολαία από την «ηλιθιότητα». Ο Stiegler αναλύει τι συνεπάγεται αυτό (2015, σελ. 27):
... Είναι πράγματι ο στόχος αυτής της έλξης της προσοχής να διοχετεύσει την επιθυμία των ατόμων προς τα εμπορεύματα.
Αυτές οι κοινωνικές ομάδες και οι θεσμοί τους βραχυκυκλώνονται όσον αφορά τη διαμόρφωση και την κατάρτιση της προσοχής. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για εκείνα τα καθήκοντα που έχουν ανατεθεί σε αυτή τη λειτουργία από την εποχή του Aufklärung [Διαφωτισμού]: να σχηματίσουν αυτή την μορφή προσοχής βασισμένη ειδικά στη δυνατότητα για λογική...
Αυτό που έχει στο μυαλό του γίνεται σαφέστερο εκεί που γράφει (2015, σελ. 152):
Η προσοχή είναι πάντα τόσο ψυχική όσο και συλλογική: «να είσαι προσεκτικός» σημαίνει και «να εστιάζεις» και «να προσέχεις». Ως εκ τούτου, η διαμόρφωση της προσοχής από τα σχολεία συνίσταται επίσης στην εκπαίδευση και την ανύψωση των μαθητών [élèves]·
Με την έννοια του να τους κάνεις πολιτισμένους, δηλαδή ικανούς να θεωρούν τους άλλους και ικανούς να φροντίζουν – τον εαυτό σου και αυτό που είναι μέσα σου, αυτό που δεν είναι ο εαυτός σου και αυτό που δεν είναι μέσα σου.
Ζούμε, ωστόσο, σε μια εποχή που είναι τώρα γνωστή, παραδόξως, ως οικονομία της προσοχής – παραδόξως, επειδή αυτή είναι επίσης και πάνω απ' όλα μια εποχή διάχυσης και καταστροφής της προσοχής: είναι η εποχή μιας απο-οικονομίας της προσοχής.
Για να διευκρινίσουμε, σκεφτείτε τι συμβαίνει στα παιδιά από τις τάξεις του νηπιαγωγείου μέχρι το δημοτικό και το γυμνάσιο και τα λύκεια και τελικά τα κολέγια στα πανεπιστήμια – το εκπαιδευτικό υλικό τους παρουσιάζεται από (ειδικευμένους) εκπαιδευτικούς με τέτοιο τρόπο ώστε να «τραβήξει» την προσοχή τους, με σκοπό τη διαμόρφωση και ανάπτυξη των λανθανουσών γνωστικών τους ικανοτήτων – οι οποίες έχουν ήδη αναπτυχθεί με προπαρασκευαστικούς τρόπους από τους γονείς τους στην ανατροφή τους.
Αυτό φτάνει στο υψηλότερο επίπεδο στο πανεπιστήμιο, όπου - από τον πρωτοετή φοιτητή έως το ανώτερο επίπεδο έως το μεταπτυχιακό σχολείο, η ικανότητα για συνεχή προσοχή ενισχύεται και βελτιώνεται περαιτέρω από αυτό που ο Stiegler αποκαλεί «εξατομίκευση».
Αυτή είναι η διαδικασία που είναι γνωστή σε όλους όσους έχουν περάσει από τις επίπονες φάσεις της εργασίας για - και πέρα - από ένα διδακτορικό δίπλωμα.
Αυτό σημαίνει ότι, για να εξοικειωθεί κανείς με τις παραδόσεις γνώσης που αρχειοθετούνται μέσω της γραφής –και πριν από την ηλεκτρονική αρχειοθέτηση, που είναι διαθέσιμη στις βιβλιοθήκες– ασχολείται πρώτα με την εξατομίκευση· Δηλαδή, αλλάζοντας την ψυχή κάποιου μέσω της μεταμόρφωσής της γνωστικά.
Αλλά τελικά γίνεται «transindividuation», όταν ο μαθητής περνά από ένα «εγώ» που μαθαίνει, σε ένα «εμείς» που, πρώτα μέσω της μελέτης, μοιράζεται την αρχειοθετημένη γνώση των επιστημονικών κλάδων και στη συνέχεια συμβάλλει στην επέκτασή της.
Επομένως, η άποψη του Stiegler είναι ότι, αν δεν μπορέσουν να αποκατασταθούν οι συνθήκες στα πανεπιστήμια, ενόψει της ψηφιακής επίθεσης, ώστε να καταστεί δυνατή και βιώσιμη για άλλη μια φορά μια τέτοια επίπονη διαδικασία εξατομίκευσης, το πνεύμα της φωτισμένης (και διαφωτιστικής) τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μπορεί να χαθεί.
Είναι σημαντικό ότι στην παραπομπή, παραπάνω, θα σημειωθεί επίσης ότι, για τον Stiegler, αυτή η διαδικασία συνοδεύεται από μαθητές που μαθαίνουν να φροντίζουν τον εαυτό τους καθώς και τους άλλους – δηλαδή, να γίνουν πολιτισμένοι.
Εν ολίγοις, ο Στίγκλερ είναι πεπεισμένος ότι η σύγχρονη ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με το δύσκολο έργο – λαμβάνοντας υπόψη τι αντιμετωπίζει – να ανακτήσει τη συνθήκη του «διαφωτισμού» που ο δυτικός πολιτισμός πάλεψε τόσο σκληρά για να επιτύχει εξαρχής.
Η ικανότητά μας να σκεφτόμαστε πρέπει να οπλιστεί εκ νέου, δεδομένου ότι τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης, σε συνδυασμό με τη χρήση αυτού που αποκαλεί «μνημοτεχνικές» συσκευές όπως τα smartphones, έχουν εμπλακεί σε μια επίμονη προσπάθεια υπονόμευσης αυτής της διακριτής ικανότητας.
Η βαθιά γνώση και κατανόηση των ατομικών και συλλογικών ψυχικών συνεπειών της χρήσης των σημερινών ψηφιακών τεχνολογιών είναι δυνατή μόνο με την (επαν)ενεργοποίηση των κριτικών-αναστοχαστικών ικανοτήτων μας για την ανάκτηση της ορθολογικής κυριαρχίας μας.
Και αυτό δεν σημαίνει αποφυγή τεχνικών συσκευών. αντιθέτως – απαιτεί τη χρήση τεχνολογίας για αυτό που ο Stiegler χαρακτηρίζει ως «κρίσιμη εντατικοποίηση». Τι σημαίνει αυτή η μάλλον αινιγματική φράση;
Ο Stiegler δεν είναι τεχνοφοβικός, όπως μπορεί εύκολα να μετρηθεί από τα βιβλία του και τις διάφορες ομάδες (όπως η Ars Industrialis) που ίδρυσε για να κατευθύνει την τεχνολογία σε μια διαφορετική κατεύθυνση, μακριά από το είδος της ηγεμονικής ψηφιακής τεχνολογίας που αποθαρρύνει τους ανθρώπους να σκέφτονται, μέσω αυτού που ονόμασε «ψυχοδύναμη», και τους ενθαρρύνει να βασίζονται σε τεχνικές συσκευές.
Ως εκ τούτου, η «κριτική εντατικοποίηση» σημαίνει απλώς την εμπλοκή με την τεχνολογία ως μέσο ενίσχυσης και προώθησης της κριτικής σκέψης και δράσης.
Αυτό που κάνω τώρα – χρησιμοποιώντας ένα φορητό υπολογιστή για να γράψω αυτό το δοκίμιο, ενώ κατά διαστήματα χρησιμοποιώ διάφορους υπερσυνδέσμους για να αναζητήσω κάτι στο διαδίκτυο και στη συνέχεια χρησιμοποιώντας την τεχνική διαδικασία για να ενσωματώσω τον σχετικό σύνδεσμο στο κείμενό μου – ισοδυναμεί ακριβώς με τέτοια «κριτική εντατικοποίηση».
Με άλλα λόγια, δεν επιτρέπεται στην ψηφιακή τεχνολογία να βλάψει την κριτική, αντανακλαστική σκέψη του. Αντ 'αυτού, το χρησιμοποιείτε για να επιτύχετε τους δικούς σας κρίσιμους στόχους.
Οι οργανισμοί που προωθούν την ηγεμονία της ψηφιακής τεχνολογίας – η οποία είναι επίσης αυτό που καθιστά δυνατή την τεχνητή νοημοσύνη σήμερα – δεν θα ήθελαν τίποτα καλύτερο από το να εξουδετερώσουν την ικανότητά σας να σκέφτεστε ανεξάρτητα.
Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο σήμερα από ό, τι όταν ο Stiegler έγραψε αυτά τα κείμενα. Μόνο αν καταφέρουν να το κάνουν αυτό σε όλους τους τομείς, οι επίδοξοι δικτάτορες μπορεί να επιτύχουν στην φαύλη προσπάθειά τους, να μετατρέψουν την ανθρωπότητα σε μια απερίσκεπτη μάζα ηλιθίων.
Αλλά χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνολογία ούτως ή άλλως, για τους δικούς σας κρίσιμους σκοπούς – δηλαδή, για «κρίσιμη εντατικοποίηση» – θα εκτονώνατε τις προσπάθειές τους να υπονομεύσουν την ανθρώπινη νοημοσύνη. Ευτυχώς, οι ενδείξεις είναι ότι υπάρχουν ακόμα πολλοί άνθρωποι γύρω που είναι σε θέση να το κάνουν αυτό.
Δημοσιεύθηκε με Creative Commons Attribution 4.0 International License
Για ανατυπώσεις, παρακαλούμε ορίστε τον κανονικό σύνδεσμο πίσω στο αρχικό άρθρο και συγγραφέα του Ινστιτούτου Brownstone.
Συγγραφέας Bert OlivierΟ Bert Olivier εργάζεται στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Free State. Ο Bert κάνει έρευνα στην ψυχανάλυση, τον μεταδομισμό, την οικολογική φιλοσοφία και τη φιλοσοφία της τεχνολογίας, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, την αρχιτεκτονική και την αισθητική. Το τρέχον έργο του είναι «Κατανόηση του θέματος σε σχέση με την ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου