ΌΣΟ ΠΙΟ ΣΥΝΘΕΤΗ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΤΟΣΟ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ
Του Gary Galles
Σύνθετη κοινωνία: Ζούμε σε έναν περίπλοκο κόσμο. Αυτό το γεγονός κάνει όσους υποστηρίζουν τον συνεχώς αυξανόμενο κρατισμό να ισχυρίζονται συχνά ότι «όσο πιο περίπλοκη είναι η κοινωνία, τόσο περισσότερο κρατικό έλεγχο χρειαζόμαστε».
Ένας σημαντικός λόγος είναι ότι αυτός ο ισχυρισμός τους επιτρέπει να διατείνονται ότι, ακόμα κι αν η ελευθερία ήταν κατάλληλη σε μια περασμένη, απλή εποχή με «άλογα και κάρα», δεν μπορεί να είναι κατάλληλη στο σήμερα.
Όταν ακούω έναν τέτοιο ισχυρισμό, το πρώτο πράγμα που σκέφτομαι είναι αν ο κόσμος που αντικρίζουμε σήμερα είναι πραγματικά πιο περίπλοκος για εμάς από ό,τι στο μακρινό παρελθόν. Όσον αφορά το πόση τεχνολογία χρησιμοποιείται, ο κόσμος είναι σαφώς πιο περίπλοκος.
Ωστόσο, σχετικά με το πόσες διαφορετικές δεξιότητες και ικανότητες χρειαζόταν κάποιος σε εκείνο το μακρινό παρελθόν για να επιβιώσει, δεν είμαι τόσο σίγουρος.
Ένας άνθρωπος στο παρελθόν μπορεί να χρειαζόταν να χτίσει το δικό του σπίτι, να οργώσει τη δική του γη, να καλλιεργήσει τις δικές του καλλιέργειες σε αυτή τη γη, να κυνηγήσει για να εξασφαλίσει το κρέας του, να φτιάξει τα ρούχα και τα παπούτσια του, να καταπολεμήσει τις απειλές εναντίον του ίδιου και της περιουσίας του με τουφέκια πυρίτιδας, και ούτω καθεξής.
Κοιτάζω τη ζωή μου στον σημερινό κόσμο και μου φαίνεται πολύ πιο απλή. Πρέπει να χρησιμοποιήσω κάποια τεχνολογία σε τομείς που σχετίζονται με τη δουλειά μου, όμως δεν γνωρίζω κανένα από αυτά τα πράγματα της εποχής με τα «άλογα και τα κάρα», καθώς και μια τεράστια γκάμα πραγμάτων από τα οποία εξαρτάται η ποιότητα της ζωής μου σήμερα.
Ωστόσο, τα καταφέρνω μια χαρά, γιατί δεν χρειάζεται να ξέρω πώς να κάνω τόσα πολλά πράγματα για λογαριασμό μου. Στον εξαιρετικά αλληλεξαρτώμενο κόσμο μας, μπορώ με σιγουριά να βασιστώ σε άλλους, που ειδικεύονται στις δεξιότητες τις οποίες έχω ανάγκη αλλά δεν κατέχω, μέσω των αγορών -τουλάχιστον όταν οι κυβερνήσεις δεν με παρεμποδίζουν.
Θυμάμαι τα λόγια του Alfred North Whitehead στο βιβλίο του «An Introduction to Mathematics» το 1911 ότι «Ο πολιτισμός προχωρά διευρύνοντας τον αριθμό των σημαντικών πράξεων που μπορούμε να εκτελέσουμε χωρίς να τις σκεφτόμαστε».
Ακόμα κι αν δεχόμουν τον ισχυρισμό ότι τώρα ζούμε πιο σύνθετες ζωές, είναι non sequitur να συμπεράνουμε ότι χρειαζόμαστε περισσότερο κυβερνητικό έλεγχο ως αποτέλεσμα.
Ο λόγος που είναι non sequitur εκφράζεται καλά από τον Leonard Read -δημιουργό του Ιδρύματος για την Οικονομική Εκπαίδευση (FEE), ο οποίος πιθανότατα πέρασε ένα τόσο μεγάλο μέρος της ζωής του όσο κανείς, αντιπαλεύοντας τέτοιες πλάνες οι οποίες τροφοδοτούν επιθέσεις κατά της ελευθερίας- στο άρθρο του οποίου τον τίτλο έχω επαναχρησιμοποιήσει εδώ, από ένα βιβλίο του 1994 με τίτλο Clichés of Politics ,
«Αν ένα άτομο δεν μπορεί να επιδείξει μια ικανότητα στο να καταρρίπτει τις σοσιαλιστικές πλάνες, είναι απίθανο να προσεταιριστεί ένα ευρύ κοινό με τις απόψεις του, σχετικά με τα θαύματα που κάνουν οι άνθρωποι που είναι ελεύθεροι».
Ο Read ξεκίνησε αυτό το άρθρο αναφέροντας έναν ανώνυμο πρόεδρο κολεγίου που παρακολούθησε ένα σεμινάριο του Ιδρύματος για την Οικονομική Εκπαίδευση: «Η ελεύθερη αγορά, η ιδιωτική ιδιοκτησία, οι θεωρίες για ένα περιορισμένο κράτος ήταν αποδεκτές υπό τις απλές συνθήκες πριν από έναν αιώνα ή περισσότερο, αλλά σίγουρα δεν μπορούν να εφαρμοστούν στη σύνθετη οικονομία της σημερινής εποχής.
Όσο πιο περίπλοκη είναι η κοινωνία, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για κρατικό έλεγχο. Αυτό μοιάζει αυταπόδεικτο».
Η απάντηση, την οποία ο Read περιέγραψε ως απαραίτητη, επειδή πρόκειται για μια «συχνά εκφραζόμενη, εύλογη και σημαντική πλάνη» που «οδηγεί άμεσα και λογικά στον σοσιαλιστικό σχεδιασμό», περιγράφεται σε δύο μόνο παραγράφους.
Εξετάστε τα παρακάτω:
«Ας πάρουμε την απλούστερη δυνατή κατάσταση—υπάρχουμε μόνο εσείς και εγώ. Στη συνέχεια, ας υποθέσουμε ότι είμαι τόσο σοφός όσο κάθε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών που ανέλαβε καθήκοντα κατά τη διάρκεια της ζωής σας.
Έχοντας αυτά τα προσόντα κατά νου, πιστεύετε ειλικρινά ότι θα ήμουν ικανός να ελέγχω καταναγκαστικά τι θα επινοήσετε, θα ανακαλύψετε ή θα δημιουργήσετε, ποιες θα είναι οι ώρες εργασίας σας, τι μισθό θα λάβετε, τι και με ποιον θα συναναστραφείτε και θα συναλλάσσεστε; Δεν είναι αποδεδειγμένα εμφανής η ανικανότητά μου σε αυτήν την απλούστερη από όλες τις κοινωνίες;
Τώρα ας περάσουμε από την απλή αυτή κατάσταση σε μια πιο σύνθετη κοινωνία—σε όλους τους ανθρώπους σε αυτό το δωμάτιο. Τι θα σκεφτόσασταν για την ικανότητά μου να ελέγχω δια της βίας τις δημιουργικές τους ενέργειες; Ή, ας αναλογιστούμε μια πραγματικά πολύπλοκη κατάσταση— όλους τους ανθρώπους αυτού του έθνους.
Αν πρότεινα να αναλάβω τη διαχείριση της ζωής τους και των δισεκατομμυρίων συναλλαγών τους, θα με θεωρούσατε σίγουρα θύμα παραισθήσεων. Δεν είναι άραγε προφανές ότι όσο πιο περίπλοκη είναι μια οικονομία, τόσο πιο βέβαιο είναι ότι ο κρατικός έλεγχος των παραγωγικών προσπαθειών θα την επιβραδύνει;
Προφανώς, όσο πιο περίπλοκη είναι η οικονομία μας, τόσο περισσότερο θα πρέπει να βασιζόμαστε στις θαυματουργές, αυτοπροσαρμοστικές διαδικασίες των ανθρώπων που ενεργούν ελεύθερα.
Κανένας ανθρώπινος νους, και κανένας συνδυασμός μυαλών, δεν μπορεί καν να οραματιστεί, πόσο μάλλον να ελέγξει ευφυώς, τις αμέτρητες ανταλλαγές της ανθρώπινης ενέργειας σε μια απλή κοινωνία, για να μην πω τίποτα για μια πολύπλοκη κοινωνία.»
Σε αυτές τις δύο παραγράφους, η αντίκρουση ξεκινά από μια απλή κατάσταση, στην οποία ένα άτομο δεν είναι προφανώς ικανό να υπαγορεύσει τις επιλογές του άλλου.
Στη συνέχεια, αυξάνεται η πολυπλοκότητα και, μαζί με αυτήν, μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο το χάσμα μεταξύ αυτών που χρειάζεται για να είναι αρκετά ικανός, και αυτών που μπορεί να γνωρίζει οποιοδήποτε άτομο ή ομάδα ατόμων.
Επίσης, η υπόθεση παρουσιάστηκε χωρίς μνησικακία, ή αντιρρήσεις, ή «σας τα’ λεγα», με τρόπο που θα μπορούσε να έχει έναν δυσάρεστο διαπροσωπικό αντίκτυπο.
Μου φαίνεται ότι το Read κάνει εδώ μια εξαιρετική δουλειά στο να μεταδίδει τον πυρήνα του μηνύματος του Friedrich von Hayek στο εξαιρετικά σημαντικό δοκίμιό του «The Use of Knowledge in Society» σε κάποιον που πιθανότατα δεν θα έκανε ποτέ την προσπάθεια να το διαβάσει, παρά τη σημασία του για την προάσπιση της ελευθερίας.
Με λίγα λόγια, το θέμα είναι ότι η επαρκώς ενημερωμένη λήψη οικονομικών αποφάσεων απαιτεί να επιτρέπεται στους ανθρώπους να ενεργούν με βάση τις πληροφορίες «του χρόνου και του τόπου», τις πολύτιμες λεπτομέρειες που εκείνοι γνωρίζουν -και οι άλλοι όχι.
Η ενημερωμένη λήψη οικονομικών αποφάσεων απαιτεί να επιτρέπεται στους ανθρώπους να ενεργούν βάσει πληροφοριών που μόνο αυτοί διαθέτουν, μεταδίδοντας τον αντίκτυπο στους άλλους μέσω της αλλαγής των τιμών.
Οι συναλλαγές στην αγορά είναι αυτός ο μηχανισμός. Ένας μηχανισμός που έρχεται σε έντονη αντίθεση με τον κεντρικό σχεδιασμό, ο οποίος από τη φύση του αχρηστεύει πολλές από αυτές τις πολύτιμες πληροφορίες στη διαδικασία του συγκεντρωτισμού του.
Σε μια εποχή που πίστευαν ευρέως πως ο υποτιθέμενος αποτελεσματικός σοσιαλισμός ήταν το κύμα του μέλλοντος, ο Χάγιεκ -ιδιαίτερα με το παράδειγμά του- έδειξε ότι όλα τα «αν» που είναι απαραίτητα για να συμβεί ο αποτελεσματικός σοσιαλισμός δεν θα ήταν εφικτό να είναι αληθινά, επειδή η απόρριψη τόσο πολύτιμων πληροφοριών (στην πραγματικότητα, ενός μεγάλου μέρους των πολύτιμων πληροφοριών) αναπόφευκτα σπαταλούσε πλούτο.
Αυτό καθιστά τον αποτελεσματικό σοσιαλισμό περισσότερο ένα οξύμωρο, παρά ένα δελεαστικό μέλλον.
Ακριβώς όπως όταν ο Read έγραψε το σύντομο άρθρο του, υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που θα επωφεληθούν, αλλά πιθανότατα δεν θα έκαναν ποτέ την επένδυση του χρόνου και της διανοητικής προσπάθειας να διαβάσουν κάτι σαν το δοκίμιο
«Η χρήση της γνώσης στην κοινωνία» εκτός και αν εκτεθούν πρώτα σε ιδέες που θα μπορούσαν να παρακινήσουν αυτή η προσπάθεια.
Η σύντομη ανάλυση του Read θα μπορούσε να δώσει ακριβώς ένα τέτοιο έναυσμα. Στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο μέρος των δεκαετιών συγγραφής του Read προοριζόταν ακριβώς για αυτό το αποτέλεσμα.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αξίζει ακόμα να διαβάσετε τον Read, είτε μιλάμε για κάποιον που είναι αρκετά ανοιχτόμυαλος ώστε να αρχίσει να σκέφτεται πιο προσεκτικά την ελευθερία —συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής ελευθερίας— είτε για κάποιον που θέλει να βελτιωθεί στο να επικοινωνεί μια ισχυρή υπεράσπισή της στους άλλους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου