ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΙΕΡΑΤΕΥΜΑ, Ο ΜΕΓΑΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΙΕΡΑΡΧΗΣ

 Ο ΑΓΙΟΣ  ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ

Γράφει ο Νικήτας Αποστόλου

Ο Μέγας Βασίλειος , υπήρξε ένας από τους Μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας. Γεννήθηκε το 330 μ. Χ. και απεδήμησεν εις Κύριον το 379 μ.Χ.

Αυτήν την χρονική περίοδο της ζωής του η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή.

Οι βάρβαροι με πρώτους τους Γότθους είχαν ξεκινήσει επιδρομές , λεηλασίες και εξανδραποδισμούς εντός της Αυτοκρατορίας.

Βαρύτατη φορολογία (φόροι χρυσάργυρου, ζυγοκέφαλων και έκτακτοι) οδηγούσε τους μικρούς ελεύθερους καλλιεργητές, σε δανεισμούς, πτώχευση και πώληση των κτημάτων των.

Παράλληλα ήταν θεσμοθετημένη η απαγόρευση εγκατάλειψης της καλλιέργειας των κτημάτων από στους γεωργούς των με βάση το θεσμό της “επιβολής” και γι΄ αυτό οι μικροϊδιοκτήτες τα πωλούσαν αντί “πινακίου φακής” σε μεγάλους ισχυρούς γαιοκτήμονες, με αντάλλαγμα την παροχή προστασίας από τις επιδρομές των Βαρβάρων.

Δημιουργήθηκε έτσι μια νέα κοινωνική τάξη ανθρώπων, τυπικά ελευθέρων και ουσιαστικά δούλων, που λεγόντουσαν με διάφορα ονόματα “πάροικοι”, “εναπόγραφοι”, “υπό δεσποτεία”, “τελούντες γεωργοί”, “κληρικοπάροικοι”, “δουλοπάροικοι” κ.α. Απόρροια της σχέσης αυτής ήταν η ύπαρξη καταπίεσης και η δουλοποίηση των άλλοτε ελευθέρων αγροτών. Η μεγάλη ιδιοκτησία γιγαντώνονταν σε βάρος της μικρής.

Στις πόλεις οι μικροεπαγγελματίες ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες, με θεσμοθετημένη την υποχρέωση των παιδιών να ακολουθούν το επάγγελμα του πατέρα. Υπήρχε έντονος κρατικός παρεμβατισμός στις τιμές των προϊόντων, όπως και στις αμοιβές.

Επίσης στις πόλεις, με στόχο να αποφεύγονται οι κοινωνικές εκρήξεις, παρείχετο ο λεγόμενος “πολιτικός άρτος” και θεάματα στα θέατρα και στους ιπποδρόμους στους πολίτες των.

Τα βασανιστήρια ήταν ένα μέσο ανάκρισης συνηθισμένο στις φυλακές, που ήταν άθλιες και οι κατηγορούμενοι φυλακίζονταν με την σύλληψή τους και πριν την δίκη τους. Ο χρόνος διεξαγωγής της δίκης ήταν αρίθμιστος στην διακριτική ευχέρεια του κάθε του δικαστή.

Η κατάσταση της Εκκλησίας και τα ζητήματα και τα προβλήματα που την απασχολούσαν την μέσα στην ανωτέρω Κοινωνία ήταν αρκετά.

Από τα τέλη του 3ου μ.Χ. αιώνα και μετά, ενώ μεγάλωνε το κύρος της Εκκλησίας στην ευρύτερη κοινωνία με την αύξηση των μελών της και την κοινωνική προσφορά της υπέρ όσων είχαν ανάγκη, αντίστροφα έχανε στο εσωτερικό της ως προς την αγνότητά των μελών της.

Κρούσματα σιμωνίας είχαν αρχίσει να παρουσιάζονται σε κληρικούς. Γεγονότα διχαστικά και προβλήματα δογματικά είχαν αναδειχθεί, όπως η προβαλόμενη από τον Πάπα Ρώμης αυθεντία του, η αίρεση του αρειανισμού , ο Δονατισμός κ.α. μαζί με φαινόμενα υπεροψίας και φανατισμού.

Ο θεσμός του Χριστιανικού Μοναχισμού που πρότεινε ως τύπο Χριστιανού ήρωα, αντί του μάρτυρα της περιόδου των διωγμών, τον ασκητή της ειρηνικής περιόδου, είχε εδραιωθεί αλλά ήταν αρρύθμιστος.

Το καθεστώς του “Καισαροπαπισμού” στις σχέσεις Εκκλησίας και Αυτοκρατορίας είχε αναδυθεί με την προβολή του δόγματος από τον Μ. Κων/νο ότι ήταν Επίσκοπος της Εκκλησίας “των εκτός υπό θεού καθεστάμενος” θεωρούσε τον εαυτό του συνθεράποντα των Επισκόπων και διατήρησε ως το τέλος την πεποίθηση ότι “.. βουλήσει Θεού έσχε το βασιλεύειν” ταυτόχρονα μαζί με την διατήρηση του αξιώματος του Μεγάλου Ποντίφικα που ήταν ο πιο σημαντικός θρησκευτικός τίτλος της αρχαίας Ρωμαϊκής θρησκείας. 

Τα δόγματα αυτά ήταν εδραιωμένα, αφού τα διατήρησαν οι διάδοχοί του Μ. Κων/νου, τα τρία παιδιά του και στη συνέχεια ο Ουάλης.

Με αυτήν την ιδιότητα οι Αυτοκράτορες είχαν προχωρήσει σε μέτρα, που συνιστούσαν καταλυτικές παρεμβάσεις στα εσωτερικά ζητήματα της Εκκλησίας.

Το 364μ.Χ. αναδείχθηκε ως Αυτοκράτορας στο Ανατολικό τμήμα της Αυτοκρατορίας ο Ουάλης οπαδός του αρειανισμού.

Ο Μέγας και Άγιος Βασίλειος βαπτίστηκε Χριστιανός σε ηλικία 28 ετών και αμέσως απαντά στην πρόκληση να ζήσει ο ίδιος σύμφωνα με την πίστη του. Γνωρίζει ότι “πίστις άνευ έργων νεκρά εστιν” (Επιστ. Ιακ. Κεφ. Β΄στ 26) και αμέσως αποφασίζει μοιράζει τη μεγάλη περιουσία του στους φτωχούς, δείχνοντάς μας τον δρόμο με τον οποίο μπορεί να οδηγηθεί ένας πλούσιος στην χριστιανική τελειότητα, την αγιότητα.

Αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή και 358 μ.Χ. ξεκινά ένα οδοιπορικό στα τότε κέντρα ασκητισμού της Ανατολής. Εκεί έζησε με νηστεία, προσευχή, εγκράτεια, πολλή μελέτη, των βιβλίων της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Το 360μ.Χ. αποσύρεται στο ησυχαστήριο της αδερφής του Μακρίνας.

Το 364 μ.Χ. χειροτονήται πρεσβύτερος και αναπτύσσει μεγάλη δραστηριότητα. Το 371μ.Χ. εκλέγεται Επίσκοπος Καισάρειας.

Ως Επίσκοπος : 1) Ανέλαβε τα πνευματικά ηνία για την επικράτηση των ορθόδοξων χριστιανικών δογμάτων και υπερασπίζετο τούς κανόνες της Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας.

Διακήρυξε την ενότητα της Αγίας Τριάδας ως μιας ουσίας και προχώρησε στον προσδιορισμό του υποστατικού διαχωρισμού των Προσώπων της. Τόνισε επίσης τη σημασία της διάκρισης μεταξύ ουσίας και ενεργειών του Θεού.

Το φθινόπωρο του 372μ.Χ. πρωτοστάτησε και σε μια κίνηση που επιδίωξε την σύγκληση μεγάλης συνόδου οικουμενικής , η οποία θα διακήρυττε την ενότητα της εκκλησίας, την πίστη στο σύμβολο της Νίκαιας και θα αντιμετώπιζε τις κακοδοξίες.

Συνέθεσε τη γνωστή Θεία Λειτουργία του και την άνοιξη του 373μ.Χ. τελείωσε ένα από τα σπουδαιότερα και σημαντικότερα της εκκλησιαστικής γραμματείας έργο του, το «Περί του Αγίου Πνεύματος».

Κεφαλαιώδης ήταν και η συμβολή του στην αξιολόγηση της θύραθεν παιδείας μέσα στη χριστιανική Εκκλησία. Μελετητής ο ίδιος και γνώστης της ελληνικής φιλοσοφίας, τη χρησιμοποιεί ως όργανο επεξεργασίας και διατύπωσης των θεολογικών του αντιλήψεων.

Η φιλοσοφία, κατά το Μ. Βασίλειο, πρέπει να μελετάται υπό το νέο χριστιανικό πρίσμα. Δεν απορρίπτει τη μελέτη των κλασσικών γραμμάτων, αντίθετα προτρέπει στη χρήση τους ως ένδυμα της χριστιανικής θρησκευτικής διδασκαλίας.

Στο κλασσικό έργο του "Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων", ο Μέγας Βασίλειος προτρέπει τους νέους να προσεγγίζουν την κλασσική ελληνική παιδεία όπως οι μέλισσες τα λουλούδια.

Το συγγραφικό έργο του Μ. Βασιλείου περιλαμβάνει 2 δογματικά συγγράμματα, 6 ασκητικά και πλήθος επιστολών από τις οποίες σώζονται 365. Πλούσιο είναι και το κανονιστικό (νομικό) του έργο, από το οποίο προήλθαν οι 85 κανόνες που επικυρώθηκαν από τη Σύνοδο εν Τρούλω στα τέλη του 7ου αιώνα .

2) Για την καταπολέμηση της σιμωνίας, καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες για την ανάδειξη άξιων κληρικών, όπως και για την πιστή εφαρμογή των ιερών κανόνων από τους πιστούς.

3) Υπεστήριξε την ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ της Εκκλησίας έναντι της Αυτοκρατορικής εξουσίας και

αντιμετώπισε την προσπάθεια του Αυτοκράτορα Ουάλη να επιβάλει τον Ομοιανισμό,(ρεύμα του Αρειανισμού), γενόμενος αιώνιο υπόδειγμα στάσεως Επισκόπου απέναντι στην όποια πολιτική εξουσία.

Ψηλαφιστό δείγμα και υπόδειγμα αυτής της στάσης ήταν ο διάλογος του με τον έπαρχο Μόδεστο, ο οποίος προσπάθησε ανεπιτυχώς να τον πείσει να γίνει αρειανιστής, τον Δεκέμβριο του 371 μ.Χ.

Ο Μόδεστος παραδέχθηκε ότι κανείς μέχρι τότε δε μίλησε με τέτοιο τρόπο και με τόση μεγάλη παρρησία και ο Μ.Βασίλειος του απάντησε ως εξής: Ίσως δε συνάντησες ποτέ ΕΠΙΣΚΟΠΟ. Γιατί αν συναντούσες πραγματικό Ιεράρχη, που ν’ αγωνίζεται για την ορθή πίστη, “με αυτό τον τρόπο θα σου απαντούσε."

Ο Ουάλης δεν το τόλμησε να τον εξορίσει. Για να τον μειώσει όμως χώρισε την επαρχία της Καππαδοκίας σε δύο επαρχίες, με έδρα την Καισάρεια στη μία και τα Τύανα στην άλλη. Οι αρειανοί επίσκοποι τότε χωρίσουν και την Μητρόπολη του σε δύο, ορίζοντας δικό τους Μητροπολίτη στα Τύανα.

Τότε ο Άγιος είπε για την χωρική διάρθρωση της Εκκλησίας ότι, Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΗΝ “ΒΑΣΙΛΕΙΑ”, αλλά η “ΒΑΣΙΛΕΙΑ” ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ούτε είναι πρέπον να χωρίζουν οι Μητροπολίτες, οι μιμητές του Χριστού επειδή χώρισαν οι έπαρχοι.

4) Στο θεσμό του ασκητισμού απέρριψε την απομόνωση και τις ακρότητες του αναχωρητισμού. Εισήγαγε την ομολογία της αφιέρωσης στο Θεό και της ένταξης στην αδελφότητα, η οποία προέβλεπε αγαμία, υπακοή και ακτημοσύνη. Πρόβαλε τον κοινοτισμό και τον κοινοβιακό τρόπο ζωής.

Συνιστούσε οι μοναχοί να νοιάζονται για τους συνανθρώπους τους εφαρμόζοντας την ευαγγελική εντολή της αγάπης. Προέκρινε την χειρονακτική εργασία και δεν δίστασε να επιδοθεί σε αυτήν αν και ήταν διανοούμενος.

5) Την ευαισθησία του απέναντι στο κοινωνικό πρόβλημα της εποχής του αποδεικνύει η ίδρυση και λειτουργία της “Βασιλειάδας” το 374μ.Χ. Η “Βασιλειάδα” ήταν ένας πρότυπος οίκος με πτωχοκομείο, νοσοκομείο και λεπροκομείο για τη φροντίδα των πτωχών και των ξένων. Εκεί διοχέτευε όλη την ποιμαντική του ευαισθησία.

Τις τις απόψεις του για την κοινωνικοοικονομικές σχέσεις των ανθρώπων και την λειτουργία της κοινωνίας της εποχής του τις διατύπωσε στα πνευματικά του έργα και παραθέτω χαρακτηριστικά αποσπάσματα που τις εκφράζουν.

Για την τέλεια κοινωνία

Τέλεια μορφή συμβίωσης θεωρώ εκείνη από την οποία έχει εξορισθεί ο θεσμός της ατομικής ιδιοκτησίας κι΄έχει φυγαδευθεί κάθε φιλονικία και έριδα. Αυτή η ακτημοσύνη αποτελεί ύψιστο αγαθό προσφερθέν από τον Χριστό Με αυτήν η κατατμηθείσα φύση του ανθρώπου επισυνάγεται. Ενώνονται οι άνθρωποι μεταξύ τους και τον Θεό αντίθεση της γνώμης Ε.Π.Μ.31 1381

“Το πρώτο των χριστιανών ζηλώσωμεν σύνταγμα όπως ην αυτοίς άπαντα κοινά , ο βίος , η ψυχή , η συμφωνία, η τράπεζα κοινή, αδιαίρετος αδελφότης, αγάπη ανυπόκριτος, τα πολλά σώματα εν εργαζομένη, τας διαφόρους ψυχάς εις μίαν ομόνοιαν αρμόζουσα”Ε.Π.Μ.31 1144

Για τον πλούτο

Πλούτος σημαίνει τη συγκέντρωση και κατοχή περισσοτέρων οικονομικών αγαθών από όσα απαιτούνται για την συντήρηση του ανθρώπου. Ε.Π.Μ 52 115

Έως πότε θα είναι παντοδύναμο το χρυσάφι, των ψυχών η αγχόνη, το αγκίστρι του θανάτου, της αμαρτίας το δόλωμα; Έως πότε θα κυβερνάει ο πλούτος η αιτία του πολέμου, για τον οποίο κατασκευάζονται όπλα…..Ποιός είναι ο πατέρας του ψεύδους; Ποιός ο δημιουργός της πλαστογραφίας; Ποιός ο γεννήτορας της εππιορκίας;

Δεν είναι ο πλούτος, δεν είναι η αγωνιώδης μέριμνα για την απόκτησή του; Ε.Π.Μ 31, 288-300

Για τους πλουσίους Εκείνος μεν που τον ντυμένον τον απογυμνώνει λέγεται “λωποδύτης”, εκείνος δε που μπορεί να ντύσει τον γυμνό και δεν τον ντύνει του πρέπει άλλη ονομασία;

Του πεινασμένου είναι το ψωμί που κρατάς αποκλειστικά δικό σου. Του γυμνού είναι τα ρούχα που φυλάς στην αποθήκη σου. Του ξυπόλητου είναι τα παπούτσια που σαπίζουν αχρησιμοποίητα στο σπίτι σου.

Εκείνου που βρίσκεται σε ανάγκη είναι τα χρήματα που έχεις καταχωνιασμένα στα μπαούλα σου. Ώστε τόσους αδικείς όσους μπορούσες να βοηθάς. Ε.Π.Μ 31 276-277

Συγκρίνετε τα έργα και το φρόνημά του ανωτέρω Αγίου Επισκόπου, με τα έργα και το φρόνημα εκείνων που σήμερα θεωρούνται διάδοχοί του και που αντί του να αποκαλούνται Επίσκοποι επιζητούν να τους αποκαλούν με τον τίτλο του Δεσπότη.

Δέστε την στάση του απέναντι στην τότε κοσμική εξουσία και τους ισχυρούς του τότε Κόσμου και συγκρίνετέ την με εκείνες αυτών που σήμερα είναι στο πηδάλιο της Εκκλησίας.

Οι σημερινοί Επίσκοποι επιζητούν να έχουν σχέσεις “συναλληλίας ” με πολιτικούς που είναι ή δηλωμένοι άθεοι ή συνειδητά υλιστές και ταυτόχρονα υποκριτές Χριστιανοί , ή αγνωστικιστές και με τους ηγέτες των οικονομικών επιχειρήσεων λάτρεις του Μαμμωνά. Δυστυχώς!

Νικήτας Αποστόλου