ΑΙΡΕΤΙΚΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ Ή ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ; ΦΩΣ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗΣ ΑΥΤΗΣ ΟΜΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΛΕΒΙΤΕΣ: ΜΙΑ ΒΟΜΒΑ ΣΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

ΜΕΡΟΣ 4ο

Του Σωτήρη Γλυκοφρύδη

ΑΛΕΒΙΣΜΟΣ ΕΠΙ ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ

Η αρχή του «Τουρκικού» κράτους θεωρητικά ξεκινά απο τους Σελτζούκους μετά την ήττα του «Βυζαντινού» αυτοκράτορα Ρωμανού του Δ στη μάχη του Μαντζικέρτ (1071). 

Τα εισαγωγικά στη λέξη «Βυζαντινού» τίθενται διότι ο όρος αυτός πρωτοεμφανίστηκε το 1562 από τον Γερμανό Yeronimus Walf, απαξιωτικά, για να διαχωρίσει την Αγία Ρωμαική (κι επομένως αρία-καθαρή) Γερμανική αυτοκρατορία από την Ανατολική (τη θεωρούμενη «αχταρμά» – μίγμα λαών). 


Πέραν του γεγονότος αυτού, το οποίο απλώς το καταγράφουμε, δεν έχουμε πρόβλημα να αποδεχτούμε και το ότι οι Σελτζούκοι μετά τη νίκη τους στο Μαντζικέρτ φέρθηκαν στον «Βυζαντινό» τραυματισμένο αυτοκράτορα άψογα, ελευθερώνοντάς τον να πάει «σπίτι του».

Η μάχη του Μαντζικέρτ δεν ήταν απλά μια νίκη κάποιας Τουρκομάνικης φυλής υπο την ηγεσία ενός λιονταριού του βουνού (Αρπ Ασλάν) έναντι των «πολιτισμένων» Δυτικών, αλλά κι ένα μάθημα πολιτισμού με ράπισμα, κι έτσι πρέπει, κάποτε, να ιδωθεί. 

Με τον τρόπο τους αυτό οι νικητές καθιερώθηκαν πιο αποδεκτά από τον πληθυσμό των σκληρά δοκιμαζόμενων «Ρωμιών» που είχαν γονατίσει απο τους φόρους και τις ραδιουργίες των μεγαλοτσιφλικάδων στη συμπεριφορά, Βυζαντινών. 

Ούτως ή άλλως, παρότι οι Σελτζούκοι είχαν γίνει μουσουλμάνοι, διαπνεόντουσαν και απο ανεξίθρησκες έως κρυπτο-χριστιανικές αρχές, από τις επιμειξίες που είχαν με τους ντόπιους. 

Οι περισσότεροι σουλτάνοι είχαν γυναίκες χριστιανές (διότι το θεωρούσαν αυτό αρχικά τιμή τους), οι οποίες με τη σειρά τους ανέτρεφαν με ανάλογες θρησκευτικές πεπιθήσεις, έστω κι εμμέσως, τα παιδιά τους.

ΑΛΕΒΙΣΜΟΣ ΕΠΙ ΟΘΩΜΑΝΩΝ

Όταν η φυλή του Οσμάν μάζεψε κάτω από την αιγίδα της τα μουσουλμανικά οτζάκια, διαπνεόταν κι αυτή κρυπτο-χριστιανικές αρχές.

Ο Μωάμεθ ο Φατίχ (πορθητής), για να πάμε κατευθείαν στον πιο σημαντικό για εμάς «Τούρκο» σουλτάνο, ήταν παιδί μιας ταπεινής χριστιανής και του Οθωμανού σουλτάνου Μουράτ του Β’. Όταν η μητέρα του Μωάμεθ πέθανε σε νεαρή ηλικία, την ανατροφή του μικρού την ανέλαβε η νέα γυναίκα του πατέρα του, η Μάρα, επίσης χριστιανή, κόρη του ηγεμόνος της Σερβίας Γεωργίου Μπράνκοβιτς. 

Ο Μωάμεθ, ο οποίος ως το τέλος της ζωής του έτρεφε μεγάλη αγάπη για τη θετή μητέρα του, μεγάλωσε περισσότερο με χριστιανικές αρχές παρά με μουσουλμανικές του πατέρα του, και δεν θα ήταν υπερβολή να τον χαρακτηρίσουμε κρυπτο-χριστιανό αλεβίτη.

Κατά την πολιορκία της Κων/λης, στους ιστορικούς αναλυτές κυριαρχεί ένα ερώτημα σχετικό με το ποιοι ήταν οι «έξω» και ποιοι οι «μέσα», τι εθνότητα είχαν και σε ποια θρησκεία πίστευαν.

 Όλοι οι μοναχοί και ο ανθενωτικός κλήρος του Βυζαντίου είχαν ταχθεί με τους πιο «βολικούς» Οθωμανούς παρά με τους Λατίνους, μέχρι και ο πρωθυπουργός του Βυζαντίου, ο Νοταράς, προτιμούσε φανερά να δει την πόλη με σαρίκι τουρκικό παρά με τιάρα παπική. 

Το Βυζάντιο (Κωνσταντινούπολη) ήταν ένα σταυροδρόμι λαών. Τα τείχη την εποχή της πτώσης της τα υπεράσπιζε ένας αυτοκράτορας με εκτενή γονίδια καταγωγής, και πολεμιστές με ανάλογα επίσης, ως και Τούρκους υπερασπιστές είχε μέσα της η πόλη, ενώ στους έξω κυριαρχούσε ένα μεγάλο πλήθος αλεβιτών και χριστιανών.

Όπως αποκάλυψαν πρόσφατα οι ίδιοι οι Τούρκοι, όταν ο τάφος του Μωάμεθ του Πορθητή βρέθηκε τυχαία επί Αμπτούλ Χαμίτ του Δ’ να επικοινωνεί με το ναό των αγίων Αποστόλων που ανήκε στο πατριαρχείο και ανοίχτηκε, ξανακλείστηκε διότι μέσα του βρέθηκαν χριστιανικά σύμβολα, ίσως και σταυρός. 

Το γεγονός αυτό αν κοινοποιείτο θα άλλαζε τα πλαίσια του προσδιορισμού της τότε λεγόμενης μουσουλμανικής – Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Είναι επίσης γνωστό πως πνευματικός του Μωάμεθ ήταν ο πατριάρχης Γεννάδιος, κατά τα λεγόμενά του Έλληνας – μη Έλληνας, αλλά Χριστιανός.

Σε μιαν ανάλυση του χριστιανισμού προκύπτουν πολλά Ανατολικής προέλευσης στοιχεία. Πέραν αυτών, η Οθωμανική αυτοκρατορία (όπως και η Βυζαντινή την εποχή της ακμής της) κατ’ όνομα ήταν μουσουλμανική, εμφανίζοντας και μη μουσουλμανικές επιδράσεις, όπως την ύπαρξη μοναχών και μοναστηριών, τα οποία ο Μωάμεθ (παρότι τα σεβόταν) δεν τα υιοθετούσε. 

Άρα, μιλάμε για μια ψευδομεταμόρφωση ιδεών με επίκεντρο τη «μεταφυσική» Καππαδοκία, η οποία όπως οι έρημοι της Συρίας και Αραβίας συναποτελούσε πόλο μοναχισμού μιας συγκλητικής σε πλαίσια μονοθεϊστικής θρησκείας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΑΛΕΒΙΤΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ ΣΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Μια σημαντική αλλαγή του αλεβιτικού δόγματος του Οθωμανικού κράτους άρχισε να συμβαίνει επί της ακμής των αλεβιτών την εποχή του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄(γιου του Μωάμεθ του πορθητή) ο οποίος εκθρονίστηκε από το γιό του Σελήμ και κατόπιν δηλητηριάστηκε στο δρόμο προς την εξορία.

Ο Βαγιαζήτ Β’, είχε ασπαστεί τον αλεβισμό επί του μπεκτασή ηγέτη τους Μπαλήμ, του επονομαζόμενου «σουλτάνου του εσωτερικού κόσμου», σε επίσημη τελετή που είχε γίνει στα ανάκτορα του Τοπ Καπί. Εκεί, ο γέρο Βαγιαζίτ δέθηκε με την παραδοσιακή τριχιά των προβάτων των αλεβιτών «ιερέων», σύρθηκε ως αμνός και ταπεινώθηκε. 

Οι ουλεμάδες κι ένα μέρος της αυλής δεν το είδαν με καλό μάτι αυτό, τη διείσδυση και πρωτοκαθεδρία των αλεβιτών μοναχών στο κοσμικό κράτος, και προσέγγισαν καθώς φαίνεται το γιό του Βαγιαζίτ, τον Σελήμ, τον επονομασθέντα Γιαβούζ, που σημαίνει δυνατός και απαίσιος (εξαρτάται από ποια μεριά τον βλέπεις).

Την ίδια εποχή η γειτονική Περσία είχε ασπαστεί και αυτή τον αλεβιτισμό από τον σουφίζοντα ασκητή Ισμαήλ, ο οποίος εδραίωσε τη δυναστεία των Σαφαβιδών, που θα μπορούσε να λεχθεί ιερατοκοσμική δυναστεία. 

Το γεγονός αυτό του θεοκρατικού προσανατολισμού της Περσίας εύρισκε θετική ανταπόκριση στη καρδιά της Μικρασίας, στην Καππαδοκία, όπου βρισκόταν ο σκληρός πυρήνας των αλεβιτών ασκητών, οι οποίοι προσχώρησαν στο συγγενή τους σαχ – σουλτάν πάτρωνα Ισμαήλ. 

Το θέμα της αλεβιτικής γιγάντωσης έπαιρνε ανησυχητικές διαστάσεις καθώς επεκτεινόταν και προς την Καραμανία (την αρχαία Λυκία), και όταν ο Σελήμ ανέλαβε, άρχισε τη δράση.

1. Πρώτη σφαγή αλεβιτών επί Σελήμ

Ο Σελήμ, με τις πρώτες φράσεις του «δυο σούφι χωρούν στο ίδιο χαλί, όχι όμως δυο σουλτάνοι», ξεκαθαρίζει αμέσως την κατάσταση. 

Κάνει καταγραφές των αλεβιτών που είχαν προσχωρήσει στον Ισμαήλιτισμό και σκοτώνει κάπου 40.000 μπαμπάδες τους για ν’ αντιμετωπίσει το πρόβλημα εν τη γενέσει του. 

Κατόπιν, στρέφεται κατά του κιζήλμπαση Ισμαήλ και στη μάχη που γίνεται στο Τσαλντιράν το 1524 τον νικά με τη χρήση πυροβόλων όπλων που μόνο αυτός κατείχε.

Μετά επεκτείνεται προς τη Συρία, Άγιους τόπους, Αραβία, Αίγυπτο, μέχρι και την Αλγερία, όπου αναγορεύεται στη Μέκκα και Μεδίνα προστάτης του σουνισμού. Επιστρέφοντας στην Κων/λη συνεχίζει τις διώξεις αλεβιτών, κλείνει τεκέδες και άγνωστο ακόμα πόσους πήρε ο χάρος ή ο Κεράτιος κόλπος σε τσουβάλια.

Κάτι που μας ενδιαφέρει, εδώ, είναι πως ένα μέρος των Καραμανών που είχαν προσχωρήσει στην πίστη του Αλή αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους καταλήγοντας φυγάδες στη Μακεδονία όπου παίρνουν το επωνύμιο «Καραμανλήδες».

2. Δεύτερη σφαγή αλεβιτών επί Μαχμούτ Β’

Παρά την εξόντωση των 40.000 αλεβιτών μπαμπάδων από τον Σελήμ και του διωγμού που επακολούθησε, οι αλεβίτες σύντομα ανέκαμψαν, και επί του γιου του Σελήμ αναρριχώνται ξανά στην εξουσία τείνοντας να δημιουργήσουν ένα κράτος μέσα στο οθωμανικό κράτος με προπύργια και στην περιφέρεια αυτού, απειλώντας το σουλτάνο, ο οποίος από στρατιωτικής πλευράς βρισκόταν έρμαιος στα χέρια των μπεκτασήδων γενιτσάρων.

Την κατάσταση αυτή αποφάσισε να τη διορθώσει το 1828 ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β, ο επονομαζόμενος αναμορφωτής. Αφού δημιούργησε νέο σώμα τακτικού στρατού, συγκέντρωσε τους Γενίτσαρους στον ιππόδρομο της Κων/λης και τους εξόντωσε δια πυροβόλων όπλων, όλους. 

Κατά τον τρόπο αυτό, ο στρατιωτικός βραχίονας των αλεβιτών, οι γενίτσαροι, οι οποίοι τα τελευταία χρόνια είχαν εκτραπεί του ρόλου τους και προσδιόριζαν σουλτάνους, έχοντας επιπρόσθετα γίνει μάστιγα και για το λαό, έπαυσαν να υπάρχουν δια παντός.

Πολλοί αλεβίτες αναγκάζονται τότε να εγκαταλείψουν την Κων/λη, ηγέτες τους θανατώνονται, οι τεκέδες τους γκρεμίζονται ή κλείνουν και ο αλεβιτισμός δέχεται το δεύτερο μεγάλο πλήγμα..

Επαναπροσδιορισμός των αλεβιτών επί Κεμάλ

Παρά τις διώξεις του, ο αλεβιτισμός συνέχισε να υπάρχει. Το 1923 υποστηρίζουν τον Κεμάλ, ο οποίος ήταν σε ορισμένες θέσεις αλεβίτης, ο οποίος τους υπόσχεται ανασύσταση του κράτους, δημοκρατία και λαϊκή κυριαρχία. Παραταύτα, μόλις οι πρώτοι αλεβίτες αρχίζουν να επανεμφανίζονται στις μεγάλες πόλεις, οι Κεμάλ και Ινονού με το νόμο της 30ης Ιουνίου του 1925 αποφασίζουν το κλείσιμο των τεκέδων και τσουρμπέδων τους, εντάσσοντάς τους ή ως απλούς πολίτες στο Τουρκικό πλέον κράτος ή σε περίπτωση μη συμμόρφωσής τους στο περιθώριο, ως πολίτες β’ κατηγορίας.

Ένταση αλεβιτών και Τουρκικού κράτους

Από 1950 αρχίζει έντονη ένταση των αλεβιτών με το Τουρκικό κράτος. Πολιτικά, εντάσσονται στην αριστερά υποστηρίζοντας τον ουμανισμό και την επέκταση της δημοκρατίας αλλά και πολλοί τάσσονται ενεργά στον μαρξισμό, δίνοντας μιαν ανάλογη χροιά στο πολιτικό τους πρόσωπο.

Το 1978 στην πόλη Κανχαμανράς γίνεται σφαγή 300 αλεβιτών από Τούρκους εθνικιστές, τους «γκρίζους λύκους». Είναι η εποχή της αρχής ενός νέου απαρχάιντ, στη διαδρομή του οποίου οι αλεβίτες μετρούν κατά τα λεγόμενά τους ως σήμερα 8.000 νεκρούς.

Το 1980 ο Εβρέν τους θέτει ξανά στο περιθώριο απαγορεύοντας τις συναθροίσεις τους.

Το 1985 ο Οζαλ (Κούρδος κρυπτο-αλεβίτης) προσπαθεί να τους εντάξει στη νεα ισλαμική του σύνθεση. Μορφωμένοι αλεβίτες αναδύονται ως η φιλελεύθερη πνευματική ελίτ της χώρας.

Από το 1989 ο φιλικά προσκείμενός τους αριστερός τύπος, αρχίζει να τους χαρακτηρίζει ως διαφορετική θρησκεία.

Το 1993 επί Τσιλέρ, «γκρίζοι λύκοι» βάζουν φωτιά στο ξενοδοχείο Medimak στη Σεβάστεια που είχαν συγκεντρωθεί σε γιορτή τους και καίνε 35 άτομα.

Το 1995 οι μη συμορφούμενοι αλεβίτες μετρούν 15 θύματα. Στις δημοτικές εκλογές της Κων/λης εκτελούνται επιθέσεις εναντίων τους όπου καταστρέφονται τόποι συγκέντρωσης και καφενεία τους. Πλήθη Αλεβητών διαδηλώνουν στους δρόμους προσπαθώντας να φτιάξουν νέο κόμμα, πράγμα που πολλοί φοβούνται ότι αυτό θα οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο.

Το 1997 οι Ντεμιρέλ και Γιλμάζ, προσπαθώντας να τους ηρεμήσουν, μετέχουν σε γιορτές της μνήμης του ιδρυτή τους, Χατζή Μπεκτάς Βελή.

Τάση ανεξαρτοποίησης

Το 2003 με αφορμή τις νέες ταυτότητες της Τουρκίας όπου αναγράφεται το θρήσκευμα αλλά όχι το δόγμα (π.χ. Μουσουλμάνος και όχι σουνίτης ή σιίτης) διαδηλώνουν ζητώντας να αναγνωριστούν ως ανεξάρτητη θρησκεία.

Το 2004 ο μετριοπαθής Ερντογάν, τον οποίο είχαν υποστηρίξει για να εκλεγεί, προσπαθώντας να κρατήσει ισορροπίες, δηλώνει ότι ο αλεβισμός δεν είναι ανεξάρτητη θρησκεία αλλά η ουσία της Τουρκίας. Ομοσπονδίες αλεβιτών τον κατηγορούν για έλλειψη σεβασμού και τον καλούν να τα συζητήσουν.

Τον ίδιο χρόνο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. κάνει πρώτη φορά λόγο για καταπίεση αλεβιτών, βρισκόμενη σε σύγχυση αν πρόκειται για αίρεση ή για ανεξάρτητη θρησκεία.

Τον Ιανουάριο του 2008, πλήθος αλεβιτών πραγματοποιεί πορεία στην Άγκυρα με αιτήματα τον απεγκλωβισμό τους από το υποχρεωτικό μάθημα των θρησκευτικών, την αποκατάσταση του ξενοδοχείου Medimak ως σύμβολο – μουσείο, τη διάλυση του σημαντικού Υπουργείου Θρησκευτικών Υποθέσεων της χώρας και την ισότιμη αντιμετώπισή τους από το κράτος.

Το 2009, η έκθεση του State Department για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφερόμενη στη Ελλάδα, κάνει μνεία για 3000 αλεβήτες Πομάκους της Δ. Θράκης ως καταπιεζόμενη θρησκευτική κοινότητα από τους σουνίτες μουσουλμάνους, εννοώντας εμμέσως πλην σαφώς την διείσδυση της τουρκικής πολιτικής στην Ελλάδα.

Στις αρχές του 2010, πρόεδρος συνδέσμου αλεβιτών τιθέμενος αλληλέγγυος με τον πατριάρχη Βαρθολομαίο που είχε πει ότι βρίσκεται στην Τουρκία σαν εσταυρωμένος, δηλώνει ότι και οι αλεβίτες βρίσκονται στη μέγγενη (σφιγκτήρα) του Τουρκικού κράτους. Οι σχέσεις πατριαρχείου – αλεβιτών υπήρξαν από παλιά αλληλέγγυες.

Τον ίδιο χρόνο, το Ευρωπαϊκό δικαστήριο για τα ανθρώπινα δικαιώματα δικαιώνει την προσφυγή ενός Τούρκου υπήκοου – αλεβίτη στο θρήσκευμα που είχε ζητήσει να αναγράφεται στην ταυτότητα η πραγματική του θρησκεία.

Προς το τέλος του χρόνου, ομάδες αλεβιτών κάνοντας καθιστή διαμαρτυρία στην Άγκυρα για την εφαρμογή των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, προπηλακίζονται και δέχονται επιθέσεις από φοιτητές.

Τον Δεκέμβρη ο Ερντογάν, για να κρατήσει πάλι τις ισορροπίες και εν όψει νέων εκλογών, αποδέχεται να μισθοδοτούνται από το κράτος σε ορισμένεςόμως περιοχές οι αλεβήτες μπαμπάδες, όπου οι σύλλογοί τους το αρνούνται. Προκύπτει, όμως, κατά τον Ερντογάν, ότι δεν είναι ενωμένοι.

Η σημερινή κατάσταση αλεβιτών-Τουρκίας παραμένει έκρυθμη, ως μια βόμβα που ή θα εκραγεί ή θα αποσυντεθεί στο Τουρκικό κράτος.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...