ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΟΣΩΤΗΡΙΟ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΜΑΣ

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 

Γράφει ο Νικήτας Αποστόλου

   Γιορτάζουμε σήμερα την γέννηση του Χριστού μας. Επίκαιρο είναι να παρουσιάσει κανείς την κατάσταση της τότε κοινωνίας και της ιδιαίτερης νέας κοινωνίας που δημιούργησαν οι πρώτοι χριστιανοί. 

Αυτό θα προσπαθήσω κατωτέρω.  

 Ποια ήταν η ατομική και συλλογική ζωή στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία την εποχή εκείνη;

Οι άνθρωποι της τότε κοινωνίας ήταν πλήθη ανερμάτιστα, με κλονισμένη την πατροπαράδοτη πίστη τους στον παγανισμό, που είχε συρρικνωθεί σε μια διαδικασία λατρευτικών πράξεων και όχι πεποιθήσεων. 

Είχαν καταφύγει σε δεισιδαιμονίες, σε μαγγανείες και μαγείες. Τους σεισμούς τις πλημμύρες, τις πανδημίες τις αντιμετώπιζαν με έντονη μοιρολατρία.  

Η βία ήταν χαρακτηριστικό της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Αποτρόπαιες ποινές, όπως η σταύρωση, τα καταναγκαστικά έργα σε ορυχεία, οι ισόβιες εξορίες κ.α. ήταν συνήθεις.

Όλη η κοσμική και θρησκευτική εξουσία είχε περάσει στα χέρια των Αυτοκρατόρων οι οποίοι θεοποιούνταν εν ζωή. Η Αυτοκρατορία είχε ταυτιστεί στη συνείδηση των με την παγκοσμιότητα την “οικουμένη”, όπου πέραν αυτής υπήρχε η βαρβαρότητα της ακοινωνησίας.

Νομικά οι άνθρωποι διακρίνονταν σε ελεύθερους και δούλους. Ιδιαίτερη κατηγορία στους ελεύθερους αποτελούσαν οι έχοντες την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη που είχαν περισσότερα δικαιώματα. 

Οι δούλοι ήσαν (είτε εκ γενετείς είτε εξ αιχμαλωσίας) “αντικείμενα και όχι υποκείμενα δικαίου”. Υπήρχε δυνατότητα ο δούλος να γίνει απελεύθερος μόνο με επίσημη απόφαση ή διαθήκη του κυρίου του.  

Η οικογένεια νομικά και θρησκευτικά ήταν ομάδα που αποτελείτο από τον πατέρα την μητέρα τα τέκνα τους και οι τυχόν οικογένειες των άρρενων τέκνων τους με τους τυχόν δούλους τους.

 H οικογένεια τελούσε κάτω από την απόλυτη εξουσία του πατέρα (pater familias), ο οποίος ήταν το μόνο αυτεξούσιο μέλος της. Ο pater familias μπορούσε να προβαίνει σε έκθεση των νεογέννητων ή την πώλησή των παιδιών του. 

   Υπήρχε κρατικός παρεμβατισμός σε κάθε τομέα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. 

Βαρύτατη φορολογία, φόροι έγγειοι και προσωπικοί (τακτικοί ζυγοκέφαλων και έκτακτοι) που οδηγούσε τους μικρούς ελεύθερους καλλιεργητές, σε δανεισμούς, πτωχεύσεις ή πωλήσεις των κτημάτων των. Αυτά, λόγω του θεσμού της “επιβολής”, μαζί με τους γεωργούς των περιέρχονταν στην κυριότητα   μεγάλων γαιοκτημόνων. 

Οι γεωργοί που έχαναν την κυριότητα επί των  κτημάτων τους δεν τους επιτρέπετο να εγκαταλείψουν την καλλιέργειά τους.  Δημιουργήθηκε έτσι μια νέα κοινωνική τάξη ανθρώπων τυπικά ελευθέρων και ουσιαστικά δούλων που λεγόντουσαν με διάφορα ονόματα  “πάροικοι”, “εναπόγραφοι”, “υπό δεσποτεία”, “τελούντες γεωργοί”,  κ.λ.π.. 

 Αυτοί   καλλιεργούσαν τη γη, που πλέον δεν τους ανήκε, είτε με δικά τους μέσα (ζώα, σπόρους κλπ), είτε  με τα μέσα που τους παρείχε ο γαιοκτήμονας . Συνακόλουθη της σχέσης αυτής ήταν η καταπίεση που οδηγούσε σχεδόν σε δουλοποίηση των άλλοτε ελευθέρων αγροτών.  

Στις πόλεις οι μικροεπαγγελματίες ήταν οργανωμένοι υποχρεωτικά σε συντεχνίες με θεσμοθετημένη την υποχρέωση των παιδιών να ακολουθούν το επάγγελμα του πατέρα. Οι  πόλεις παρείχαν στους πολίτες “άρτος και θεάματα” στα θέατρα και στους ιπποδρόμους με μονομαχίες, θηριομαχίες, αρματοδρομίες κ.α.   

Στην οικονομία υπήρχε πληθωρισμός λόγω της διολίσθησης της περιεκτικότητας στα νομίσματα άργυρου και επομένως υποτίμησης της αξίας του νομίσματος. Υπήρχε έντονος κρατικός παρεμβατισμός στις τιμές των προϊόντων, όπως και στις αμοιβές των επαγγελματιών.

Τα βασανιστήρια ήταν ένα μέσο ανάκρισης συνηθισμένο στις φυλακές, που ήταν άθλιες και οι κατηγορούμενοι φυλακίζοντο με την σύλληψή τους και πριν την δίκη τους, ο χρόνος διεξαγωγής της οποίας ήταν απόφαση ανεξέλεγκτη του δικαστή. 

 Ας δούμε τώρα την ατομική και συλλογική ζωή της κοινωνίας των πρώτων οκτώ χιλιάδων Χριστιανών  των Ιεροσολύμων που δημιουργήθηκε μέσα στο πλαίσιο των νομικών και κοινωνικών σχέσεων στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που ανωτέρω περιγράψαμε.

 Η πρώτη αυτή κοινότητα πιστών αυτοπροσδιορίστηκε  με την λέξη “εκκλησία” για να δηλωθεί ένας καινούργιος τρόπος κοινωνικών σχέσεων στον αντίποδα εκείνων που υπήρχαν θεσμοθετημένες στην Αυτοκρατορία.

 Η Εκκλησία του Χριστού  “συγκροτήθηκε” την Πεντηκοστή , σύμφωνα με τις εντολές του Χριστού  (Πραξεις Αποστόλων Κεφ. Α , 8) και (Ματθ. Κεφ.28  18-20). 

 Τότε  ο Πέτρος πλήρης θείας Χάριτος  έκανε τις δύο ομιλίες και η Εκκλησία του Χριστού απέκτησε με την πρώτη ομιλία τους πρώτους 3.000 πιστούς και με την δεύτερη τους 5.000 πιστούς, οι οποίοι εβαπτίσθησαν.

Αντί της εξουσίας που εκδηλώνεται με  τον εξαναγκασμό, η Εκκλησία υιοθέτησε την διακονία που εκδηλώνεται με την πειθώ και την αγάπη.

Η πρώτη αυτή Εκκλησία του Χριστού, αυτοδίκαια και αυτόνομα από κάθε εξουσία, δημιούργησε δικούς της θεσμούς.  Την “διακονία του λόγου”, την “διακονία των τραπεζών”, τα μυστήρια του βαπτίσματος, της “θείας ευχαριστίας”, την  “ομοθυμαδόν” λήψη αποφάσεων, την κοινή προσευχή και την  κοινοκτημοσύνη. 

 Η Εκκλησία αυτή των Ιεροσολύμων συνέχισε να μεγαλώνει και τότε οι Απόστολοι αντελήφθησαν ότι ήταν αναγκαίο για την διοίκησή της να δημιουργηθεί και άλλο ένα συλλογικό όργανο. Έκριναν ότι όφειλαν οι ίδιοι να κρατήσουν “την προσευχή και την διακονία του λόγου”. 

Για την  “διακονία των τραπεζών” κάλεσαν τους πιστούς να εκλέξουν επτά από το σύνολο των πιστών, οι οποίοι να αναλάβουν αυτήν την διακονία, δηλαδή να επιστατούν στις κοινές τράπεζες των αδελφών, ώστε να μη γίνονται λάθη. (Πραξ.Αποστόλων, Κεφ. ΣΤ 8-15, Ζ 1-60). 

 Η αυτοδιοίκηση της Εκκλησίας λοιπόν αρχίζει με την αυθεντία των  Αποστόλων, ως εκλεγμένων από τον Κύριον και τους εκλεγέντες από τους πρώτους πιστούς επτά διακόνους. 

Οι αποφάσεις της Χριστιανικής αυτής κοινότητας λαμβάνονταν όμως αφού συζητούνταν και επικυρώνονταν από την όλη κοινότητα των πιστών “ομοθυμαδόν”. Στη συνέχεια μέσα στη δεκαετία οι Απόστολοι και διάκονοι πλαισιώθηκαν από συνεργάτες  τους ονομασθέντες “Πρεσβυτέρους”.

 Οι πρώτοι χριστιανοί επεδείκνυαν την πίστη τους μέσω των αρετών τους . Είχαν κοινωνική συμπεριφορά σύμφωνα με τις εντολές του Ευαγγελίου . 

Η ενότητα μέσα από την πίστη  θεμελίωσε στην κοινωνική ζωή των πρώτων Χριστιανικών Κοινοτήτων μια νέα ηθική. Αυτή φαινόταν στην κοινωνία της Αυτοκρατορίας μέσα από την φροντίδα για τους φτωχούς, τις χείρες , τα ορφανά, τους ανίκανους για εργασία,τους αρρώστους, την πρακτική της κοινοκτημοσύνης των αγαθών και της διανομής των σύμφωνα με τις ανάγκες εκάστου. 

Οι δούλοι γίνονταν δεκτοί στις Χριστιανικές κοινότητες ως αδέλφια παρά το γεγονός ότι ο θεσμός της δουλείας ως κρατικός θεσμός παρέμενε ισχυρός στην όλη κοινωνία. 

Είχαν οι χριστιανοί έντονη την επιθυμία προστασίας του καλού ονόματος  της Εκκλησίας στην οποία ανήκαν. Υπερασπίζονταν λεκτικά την πίστη τους έναντι των καθιερωμένων παγανιστικών θρησκειών και απεχθάνοντο τις “εθνικές λατρείες”. 

Η παραμικρή ένδειξη ανοχής προς αυτές, θεωρούνταν εκδήλωση λατρείας προς τον διάβολο. Δεν συμμετείχαν σε τέλεση δημοσίων επισήμων τελετών. Δεν πήγαιναν σε ιππόδρομο και θέατρο ή καύσεις νεκρών. 

Απέρριπταν ως αμαρτία, την θεσμοθετημένη στο ρωμαϊκό δίκαιο, εγκατάλειψη ή πώληση παιδιών καθώς και τις κυνικές φονικές μονομαχίες και θηριομαχίες. Την Αυτοκρατορία την παρομοίαζαν με την “Βαβυλώνα”. Έτσι  αρνούνταν να συμμετάσχουν  στην άσκηση της κρατικής εξουσίας ως όργανα της Αυτοκρατορίας και  στις λεγεώνες της. 

Αποδέχονταν τους κρατικούς θεσμούς, εάν αυτοί δεν έρχονταν σε αντίθεση με τις εντολές του Ευαγγελίου. “τράπεζαν κοινὴν παρατίθενται, ἀλλ᾽ οὐ κοίτην…..πείθονται τοις κειμένοις νόμοις και (=αλλά) τοις ιδίοις βίοις νικώσι τους νόμους ” (Προς Διόγνητον 5, 10). 

Αντίθετα με τις διατάξεις του Ρωμαϊκού δικαίου περί ατομικής κυριότητας και ιδιοκτησίας επί των πραγμάτων, δέχοντο ότι “ο μεν γαρ έχων κτήματα και χρυσόν και άργυρον και οικίας ως θεού δωρεάς…..και ειδώς ότι ταύτα κέκτηται δια τους αδελφούς μάλλον ή εαυτόν…” (Κλήμης Αλεξανδρεύς)

Σε όλη την διάρκεια του 1ου μ.Χ. αιώνα οι Χριστιανοί συναντούνταν σε σπίτια και άλλα ειδικά διαμορφωμένα κτήρια που είχαν μετατραπεί σε χώρους για τον σκοπό αυτόν, όπου και τελούσαν το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. 

 Τα τέλη του 1ου μ.Χ. αιώνα οι Χριστιανικές κοινότητες δημιούργησαν αυτόνομα τον θεσμό του Επισκόπου και κατά τον 2ο αιώνα, αλλά κυρίως τον 3ο αιώνα ο επίσκοπος πλέον καθίσταται η ορατή κεφαλή της κάθε τοπικής εκκλησίας. 

Ο ίδιος ο Απόστολος Παύλος προσδιόρισε τις αρμοδιότητες του Επισκόπου εντός της Εκκλησίας λέγοντας «Προσέχετε οὖν ἑαυτοῖς καί παντί τῷ ποιμνίῳ, ἐν ᾧ ὑμᾶς τό πνεῦμα τό ἅγιον ἔθετο ἐπισκόπους, ποιμαίνειν τήν Ἐκκλησίαν τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ, ἥν περιεποιήσατο διά τοῦ ἰδίου αἵματος» (Πράξ. 20,28).

  Παράλληλα αυτόνομα οι επίσκοποι ως  κεφαλή κάθε τοπικής εκκλησίας θεσμοθέτησαν την  συνοδικότητα, η οποία άρχισε να λειτουργεί από τα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα, έχοντας ως πρότυπο την αποστολική συνόδου του 48 μ.Χ.  

Βλέπουμε λοιπόν ότι είχα δημιουργήσει οι πρώτοι Χριστιανοί ένα ιδιότυπο είδος Χριστιανικής κοινοπολιτείας των Εκκλησιών των μέσα στην όλη επικράτεια της Αυτοκρατορίας, με δημοκρατική νοοτροπία και πρακτική, αγνοώντας πλήρως τους θεσμούς της Αυτοκρατορίας. 

Τον θεσμό της κοινοκτημοσύνης τον διατηρούσε η Εκκλησία για πάνω από ενάμιση αιώνα, παρά τους διωγμούς,  όπως προκύπτει από την ομολογία του μάρτυρος Ιουστίνου, ο οποίος, αποκεφαλίστηκε περίπου το 165 μ.Χ.,  Η κοινοκτημοσύνη όμως της αρχαίας Εκκλησίας δεν έμελλε να διαρκέσει για πολύ και υποκαταστάθηκε με την ελεημοσύνη.  

Στην εξέλιξη αυτή συνετέλεσε σημαντικά η κοινωνική αναστάτωση που επήρχετο από τα μέσα του 3ου μ.χ. αιώνα με τις επιδρομές των βαρβάρων εντός της Αυτοκρατορίας. (βλέπε Οι Βάρβαροι της Ευρώπης Edward James μεταφ. Πανεπ.εκδόσεις Κρήτης σελ.64-67). 

 Από τα ανωτέρω βλέπουμε πως η δημιουργία της πρώτης Εκκλησίας των επτά χιλιάδων χριστιανών στα Ιεροσόλυμα συνιστούσε και μια προσπάθεια για το πέρασμα  σε έναν  άλλο πρωτόγνωρο, ατομικό και συλλογικό τρόπο ζωής  από τον τότε ιστορικά διαμορφωμένο, αλλά και τον σημερινό που είναι η εξέλιξη του παγανιστικού ατομικού και συλλογικού τρόπου ζωής και όχι η ανατροπή του. 

Η ανωτέρω περιγραφή, μας δίνει την δυνατότητα να αντιληφθούμε το γεγονός ότι η διδασκαλία του Χριστού συνιστά την μόνη πραγματική Επανάσταση μέσα στους 20 αιώνες που έχουν περάσει από τότε. 

Νικήτας Αποστόλου