ATMOSENSE: Η DARPA ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΙ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ
Κάθε αυτοκρατορία είχε πάντα τον δικό της μηχανισμό επιτήρησης. Η Ρώμη είχε τους λογίους της Συγκλήτου, η Σοβιετική Ένωση τη μυστική της αστυνομία, και η Αμερική του 21ου αιώνα έχει τη DARPA — την Υπηρεσία Προηγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων Άμυνας.
Εκεί όπου άλλοτε το βλέμμα της εξουσίας χρειαζόταν τείχη, σύρματα και κάμερες, σήμερα αρκεί η ίδια η ατμόσφαιρα. Το νέο πρόγραμμα της DARPA, γνωστό ως AtmoSense, δεν είναι απλώς ένα ακόμη στρατιωτικό πείραμα.
Είναι το σημείο μηδέν μιας τεχνολογικής και γεωπολιτικής μετάβασης όπου η φύση καθίσταται αισθητήρας, ο ουρανός μετατρέπεται σε πληροφοριακό πλέγμα και ο πλανήτης σε αόρατο δίκτυο παρακολούθησης χωρίς όρια, συναίνεση ή διαφυγή.
Η υπηρεσία παραδέχεται πλέον ανοιχτά ότι «το έργο AtmoSense ξεκίνησε για να κατανοήσει πώς η ενέργεια διαδίδεται από την επιφάνεια της Γης έως την ιονόσφαιρα, ώστε να διαπιστωθεί εάν η ατμόσφαιρα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αισθητήρας».
Πίσω από αυτή την ψυχρή διατύπωση κρύβεται μια τεχνολογική αποκάλυψη: ολόκληρη η ατμόσφαιρα, από τα χαμηλά στρώματα μέχρι το όριο του διαστήματος, μπορεί να λειτουργήσει ως φυσικό μέσο καταγραφής κάθε ενεργειακής ή ακουστικής διαταραχής που προκαλείται από ανθρώπινη δραστηριότητα.
Κάθε έκρηξη, κάθε εκτόξευση, κάθε μεγάλη μετακίνηση, κάθε μεταβολή πίεσης ή ήχου, αφήνει ένα αποτύπωμα στο αέρινο σώμα του πλανήτη. Και η DARPA, με τα μαθηματικά της μοντέλα, μπορεί πλέον να το διαβάσει.
Το 2024, στο Νέο Μεξικό, πραγματοποιήθηκαν δοκιμές με έξι ελεγχόμενες εκρήξεις — τέσσερις μικρές του ενός τόνου και δύο μεγαλύτερες των δέκα τόνων.
Οι αισθητήρες κατέγραψαν με ακρίβεια τη διάδοση των κυμάτων και τα δεδομένα επιβεβαίωσαν ότι η ατμόσφαιρα ανταποκρίνεται σαν ένα ενιαίο, συνδεδεμένο σύστημα.
Όμως, αυτό που κατέγραψαν εκτός σχεδίου ήταν το πραγματικό εύρημα: μια ασυνήθιστη πτώση στην ηλεκτρονική πυκνότητα της ιονόσφαιρας την ίδια ώρα με μια επανείσοδο πυραύλου SpaceX Falcon 9.
Το AtmoSense, χωρίς δορυφόρους ή ραντάρ, «άκουσε» τον ουρανό να αντιδρά σε ένα αντικείμενο που εισήλθε από το διάστημα. Ένα απρογραμμάτιστο, αλλά αποκαλυπτικό γεγονός: ο ουρανός μπορεί να γίνει όργανο καταγραφής, μια φυσική κεραία που αντιλαμβάνεται κάθε συμβάν στη Γη και πάνω από αυτήν.
Από εκείνη τη στιγμή, το πρόγραμμα απέκτησε έναν εντελώς νέο προσανατολισμό. Οι ερευνητές κατάλαβαν ότι είχαν ανακαλύψει την αρχιτεκτονική ενός παθητικού, παγκόσμιου δικτύου επιτήρησης. Δεν χρειάζεται να εκπέμπει, δεν χρειάζεται να βλέπει. Απλώς «ακούει» τη διάδοση της ενέργειας στον αέρα και ερμηνεύει τις διαταραχές.
Με αρκετά πυκνό πλέγμα αισθητήρων, σε συνδυασμό με τα σήματα GNSS (Global Navigation Satellite System) και τη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης, το AtmoSense μπορεί να ανιχνεύει όχι μόνο τις εκρήξεις αλλά και τις μετακινήσεις στρατευμάτων, τη λειτουργία εργοστασίων, ακόμα και τις διαδρομές οχημάτων ή πλήθους ανθρώπων.
Η ίδια φυσική που χρησιμοποιείται για την ανίχνευση ενός πυραύλου, μπορεί θεωρητικά να ανιχνεύσει τη διαταραχή που προκαλεί ένας άνθρωπος σε κίνηση.
Ο επικεφαλής του προγράμματος, Michael «Orbit» Nayak, το περιγράφει σχεδόν ποιητικά: «Μπορούμε να μοντελοποιήσουμε σε έξι τάξεις μεγέθους, σε τρεις διαστάσεις, τι συμβαίνει με την ενέργεια που προέρχεται από μια μικρή διαταραχή μερικών μέτρων καθώς αυτή επεκτείνεται σε χιλιάδες χιλιόμετρα».
Αυτό σημαίνει ότι κάθε δραστηριότητα, από μια βιομηχανική δοκιμή μέχρι μια στρατιωτική μετακίνηση, μπορεί να μετατραπεί σε «ηχητική υπογραφή» αναγνωρίσιμη μέσω της ατμόσφαιρας. Η επιτήρηση δεν περιορίζεται πλέον σε κάμερες ή ραντάρ. Ολόκληρη η Γη μετατρέπεται σε ένα είδος ηχογραφημένου πεδίου.
Η DARPA παρουσιάζει το πρόγραμμα ως συμβολή στην «εθνική ασφάλεια»: ανίχνευση υπόγειων πυρηνικών δοκιμών, παρακολούθηση υπερηχητικών πυραύλων, εντοπισμός εκρήξεων σε απρόσιτες περιοχές. Όμως, αυτή η τεχνολογική ουδετερότητα είναι η πιο επικίνδυνη μάσκα της εξουσίας.
Γιατί, αν η ατμόσφαιρα γίνεται αισθητήρας, τότε δεν υπάρχει πια ανάγκη για δίκτυα τηλεπικοινωνιών ή ψηφιακές συσκευές για να επιτηρηθεί ο κόσμος. Το φυσικό περιβάλλον μετατρέπεται σε υποδομή πληροφορίας — και ό,τι συμβαίνει, οπουδήποτε, μπορεί να ανιχνευθεί χωρίς να το γνωρίζει κανείς.
Το AtmoSense συνδέεται οργανικά με ένα άλλο πρόγραμμα της DARPA, το MAGICS (Machine-Assisted General Intelligence for Cognitive Sensing), που αναπτύσσει συστήματα τεχνητής νοημοσύνης για την πρόβλεψη ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Η τεχνολογική σύζευξη των δύο αυτών έργων προδιαγράφει το μέλλον: μια παγκόσμια υποδομή αισθητήρων που τροφοδοτεί έναν αλγόριθμο ικανό να ερμηνεύει, να προβλέπει και, τελικά, να προλαμβάνει την ανθρώπινη δράση. Η εξουσία παύει να περιορίζεται στη γνώση του τι κάνεις· θέλει να ξέρει τι θα κάνεις.
Η γεωπολιτική σημασία είναι τεράστια. Το πρόγραμμα παρέχει στις ΗΠΑ ένα στρατηγικό πλεονέκτημα χωρίς προηγούμενο. Όχι μόνο μπορεί να ανιχνεύει τις στρατιωτικές δραστηριότητες άλλων χωρών, αλλά το κάνει χωρίς να παραβιάζει σύνορα, χωρίς δορυφόρους που μπορούν να καταρριφθούν, χωρίς καν ορατά μέσα παρακολούθησης.
Η ίδια η φύση γίνεται το πεδίο του πληροφοριακού πολέμου. Η Ρωσία, η Κίνα, το Ιράν, η Βόρεια Κορέα, αλλά και οι σύμμαχοι των ΗΠΑ, γίνονται αντικείμενα παρατήρησης μέσα από το ίδιο στρώμα αέρα που μοιραζόμαστε όλοι. Η τεχνολογία αυτή ακυρώνει τις γεωγραφικές αποστάσεις και καθιστά τον πλανήτη ένα διαφανές σώμα.
Σε τεχνικό επίπεδο, το AtmoSense στηρίζεται στην ανάλυση ακουστικών κυμάτων υπερχαμηλής συχνότητας (infrasound) και ηλεκτρομαγνητικών διαταραχών στην ιονόσφαιρα, οι οποίες προκαλούνται από γεγονότα στην επιφάνεια.
Αυτές οι μεταβολές, ανιχνευμένες από χιλιάδες αισθητήρες διάσπαρτους στη Γη και ενδεχομένως από αερόστατα ή δορυφορικές πλατφόρμες, επιτρέπουν τη δημιουργία ενός «μοντέλου ανάκλασης» που αναγνωρίζει την πηγή, το μέγεθος και το είδος του γεγονότος. Με απλά λόγια, κάθε δραστηριότητα έχει τη δική της «υπογραφή» — και η DARPA μαθαίνει να τη διαβάζει.
Πίσω όμως από το τεχνικό επίτευγμα κρύβεται μια νέα μορφή βιοπολιτικής. Το ανθρώπινο είδος μπαίνει σε μια εποχή όπου το σώμα του πλανήτη λειτουργεί ως μηχανισμός επιτήρησης.
Δεν χρειάζονται πια κάμερες, γιατί το φως καταγράφει· δεν χρειάζονται μικρόφωνα, γιατί ο αέρας ακούει· δεν χρειάζονται δίκτυα, γιατί η ίδια η φύση μεταδίδει.
Είναι η τελική φάση της αλληλοδιείσδυσης τεχνολογίας και φυσικού κόσμου, εκεί όπου η επιτήρηση δεν χρειάζεται τεχνητό υπόβαθρο — γιατί έχει γίνει φυσικό φαινόμενο.
Η βιοπολιτική διάσταση είναι σαφής: το AtmoSense δεν καταγράφει μόνο φυσικά φαινόμενα, αλλά καθιστά κάθε ζωντανό σώμα μέρος ενός πληροφοριακού πεδίου. Ο άνθρωπος δεν είναι πια υποκείμενο που παρακολουθείται, αλλά κόμβος ενός συστήματος που απορροφά και αναλύει κάθε ίχνος παρουσίας.
Όπως το διαδίκτυο κατέστησε τα δεδομένα προέκταση του ατόμου, έτσι το AtmoSense καθιστά το άτομο προέκταση του αισθητήρα. Το ίδιο το σώμα παράγει κυματισμούς που μπορούν να ερμηνευθούν.
Σε γεωπολιτικό επίπεδο, το AtmoSense προσφέρει στις Ηνωμένες Πολιτείες κάτι παραπάνω από τεχνολογική υπεροχή: πλανητική κυριαρχία επί της πληροφορίας.
Ενώ η Κίνα επενδύει σε κυβερνοδίκτυα και δορυφόρους, η DARPA επιλέγει την απόλυτα διακριτική λύση: τη μετατροπή της ατμόσφαιρας σε στρατιωτικό όργανο. Δεν υπάρχει αντίμετρο απέναντι σε ένα σύστημα που χρησιμοποιεί τη φυσική ως μέσο ανίχνευσης. Δεν μπορείς να «κρυφτείς» από τον αέρα.
Το πρόγραμμα εγείρει, ωστόσο, βαθιά ερωτήματα κυριαρχίας και δικαίου. Η παρακολούθηση μέσω της ατμόσφαιρας, παρότι παθητική, παραβιάζει de facto την αρχή της μη επέμβασης, αφού επιτρέπει την παρακολούθηση δραστηριοτήτων εντός άλλων κρατών χωρίς τη συναίνεσή τους. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η ιδέα του «εθνικού εναέριου χώρου» καθίσταται άχρηστη. Η επιτήρηση δεν έχει πια όρια, γιατί το μέσο είναι κοινό και αόρατο.
Αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο, οι συνέπειες είναι βαθιές. Αν η ατμόσφαιρα μπορεί να λειτουργεί ως αισθητήρας, τότε οποιαδήποτε δραστηριότητα μεγάλης κλίμακας — διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις, μετακινήσεις πληθυσμών — μπορεί να ανιχνεύεται σε πραγματικό χρόνο.
Η γραμμή ανάμεσα στην «εθνική ασφάλεια» και την κοινωνική επιτήρηση γίνεται ανύπαρκτη. Οι ίδιες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για να εντοπίζουν πυρηνικές δοκιμές μπορούν να εντοπίζουν και κοινωνικά φαινόμενα.
Η DARPA, με τη γνωστή αμερικανική αυτοπεποίθηση, αποκαλεί το πρόγραμμα «θεμελιώδη επιστημονική έρευνα». Όμως, αυτή η γλώσσα είναι η παλιά ρητορική της αυτοκρατορικής επιστήμης. Όταν ένα πείραμα έχει τη δυνατότητα να χαρτογραφεί την ανθρώπινη δραστηριότητα χωρίς όρια, δεν είναι πια επιστήμη — είναι εξουσία.
Και η εξουσία αυτή δεν περιορίζεται στα πεδία της άμυνας· μπορεί να επεκταθεί σε οικονομικά, πολιτικά, ακόμα και περιβαλλοντικά πεδία. Η «ατμοσφαιρική γνώση» είναι το νέο πετρέλαιο του 21ου αιώνα: η πληροφορία που δεν εξορύσσεται από υπολογιστές, αλλά από τον ίδιο τον αέρα.
Η ειρωνεία είναι ότι η DARPA υπήρξε πάντα το εργαστήριο όπου η τεχνολογική πρόοδος συναντούσε τη σκοτεινή φαντασία. Από το ARPANET — το πρωτότυπο του Διαδικτύου — μέχρι τα drones και τα προγράμματα βιοαισθητήρων, ο οργανισμός υπήρξε ο μηχανισμός μέσα από τον οποίο οι ΗΠΑ μετέτρεψαν την επιστήμη σε στρατηγική. Το AtmoSense είναι η φυσική συνέχεια αυτής της πορείας: η επιτήρηση όχι μόνο μέσω μηχανών, αλλά μέσω της ίδιας της φύσης.
Κι όμως, αυτό που παρουσιάζεται ως πρόοδος είναι, στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη ήττα του ανθρώπου απέναντι στην τεχνολογία του.
Όταν ο ουρανός μετατρέπεται σε πληροφοριακή επιφάνεια, η έννοια της ιδιωτικότητας παύει να έχει φυσικό νόημα. Δεν υπάρχει χώρος έξω από το βλέμμα του αισθητήρα, γιατί το βλέμμα έχει γίνει παντού.
Το AtmoSense δεν είναι απλώς ένα τεχνολογικό άλμα· είναι ένα πολιτισμικό ρήγμα. Μια στιγμή όπου ο άνθρωπος παύει να κατοικεί τη φύση και αρχίζει να κατοικείται από αυτήν — όχι ως οργανισμός, αλλά ως σύστημα επιτήρησης.
Η DARPA υπόσχεται ότι τα εργαλεία του προγράμματος θα χρησιμοποιηθούν για ειρηνικούς σκοπούς, για την «πρόληψη καταστροφών» ή τη «μελέτη ατμοσφαιρικών φαινομένων». Αλλά η ιστορία διδάσκει ότι καμία τεχνολογία που μπορεί να παρακολουθεί δεν έμεινε ποτέ αθώα.
Η πληροφορία είναι εξουσία, και όποιος ελέγχει την πληροφορία του ουρανού, ελέγχει τη Γη. Ο στρατιωτικός, πολιτικός και οικονομικός έλεγχος του πλανήτη περνά έτσι σε ένα νέο επίπεδο: από το κυβερνοχώρο στην ίδια την ατμόσφαιρα.
Το AtmoSense είναι ο πρώτος μηχανισμός επιτήρησης που δεν χρειάζεται να κρυφτεί. Είναι παντού, γιατί είναι ο αέρας που αναπνέουμε. Και αυτό είναι το πιο ανησυχητικό του χαρακτηριστικό: δεν μπορείς να του ξεφύγεις.
Όταν η φύση γίνεται αισθητήρας, ο άνθρωπος παύει να είναι ελεύθερος μέσα της. Και το μέλλον, όπως το σχεδιάζει η DARPA, δεν ανήκει πλέον σε κοινωνίες που αυτοπροσδιορίζονται, αλλά σε συστήματα που αυτοεπιτηρούνται. Ο ουρανός έχει μάτια, και αυτή τη φορά, δεν είναι του Θεού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου