Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΗΓΑΓΕ ΕΝΑ ΕΘΝΟΣ-ΚΡΑΤΟΣ

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ

Γράφει ο Λεωνίδας Χ. Αποσκίτης 

Το 1821 με τον ξεσηκωμό του, τις θρυλικές μάχες, τις ηρωϊκές μορφές, την αυτοθυσία, τους έρωτες και το ρομαντικό πνεύμα του τέμνει τη νεωτερική ιστορία του κόσμου σε δύο περιόδους.

Πριν, το έθνος δεν συνιστούσε κριτήριο κρατικής συγκρότησης και η έννοια της εθνικής συνείδησης ήταν υποδεέστερη των υπερεθνικών αρχών.

Η Ελληνική Επανάσταση κλονίζει οριστικά αυτό το στάτους κβο τόσο με τα πρότυπα που αναδεικνύει, όσο και με το γεγονός ότι τα κατοχυρώνει όχι μόνο στα πεδία των μαχών αλλά και στα διπλωματικά κονκλάβια της Ευρώπης.

Οι αρχές της Ελληνικής Επανάστασης που είχαν αναφορά στις αξίες του Διαφωτισμού, της Ελευθερίας, της Αλληλεγγύης και της Ανεξαρτησίας των εθνών συνετέλεσαν ενεργά στα απελευθερωτικά κινήματα της Ευρώπης, αλλά και σ’ αυτά πέραν του Ατλαντικού.

Το πώς η Ελληνική Επανάσταση του 1821 οδήγησε το παγκόσμιο σύστημα των εθνών-κρατών απασχολεί τον ιστορικό Μαρκ Μαζάουερ στο τελευταίο του βιβλίο «Η Ελληνική Επανάσταση» (εκδ. Αλέξάνδρεια, Αθήνα 2021). 

«Είναι αλήθεια ότι η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε η πρώτη επανάσταση που κινητοποίησε μια κοινωνία και παρήγαγε ένα έθνος-κράτος, κάτι που απέβη ο κανόνας διεθνώς», είπε σε μια συνέντευξη στο Βήμα (28-1-2022) με αφορμή το βιβλίο του.

Η πρώτη πλήρως επιτυχής εθνικού και δημοκρατικού χαρακτήρα επανάσταση στην Ευρώπη καθιέρωσε πολιτικά πρότυπα, όπως η δημιουργία γραφειοκρατικών δημόσιων δομών, αστικοποίηση και χρήση τεχνολογιών (τηλέγραφος, σιδηρόδρομος), θεσμοθέτηση υποχρεωτικής βασικής εκπαίδευσης, δικαίωμα ψήφου, υποχρέωση στρατιωτικής θητείας κ.ά.

Όλα τα μοτίβα αυτά που περιείχε μέσα στον ευρύτερο κύκλο της η ελληνική Εθνεγερσία εμφανίζονται στην συνέχεια σε όλους τους επαναστατικούς πολέμους ως συνιστώσες ενός ευρύτερου εθνικο-απελευθερωτικού πλαισίου. Στα πρότυπα της Φιλικής Εταιρείας δημιουργείται μια σειρά Εθνικών Εταιρειών που συσπειρώνουν ευρύτερες κοινωνικές ομάδες και όχι ολιγάριθμες επαναστατικές σέχτες. 

Αυτά συμβαίνουν για παράδειγμα στην Ενοποίηση της Ιταλίας (μεταξύ 1859 και 1871), στην Ανεξαρτησία του Βελγίου (1830), στην Γερμανική Ενοποίηση (1871) ή στον Βαλκανικό εθνικισμό (1878, Σερβία, Ρουμανία – 1908, Βουλγαρία).

Το 1815, στο Συνέδριο της Βιέννης, τα Βαλκάνια βρίσκονται στο σύνολό τους υπό Οθωμανική κατοχή και 63 χρόνια αργότερα υπάρχουν τρία ανεξάρτητα κράτη (Ελλάδα, Σερβία, Ρουμανία) και ένα πλήρως αυτόνομο (Βουλγαρία).

Το προβάδισμα στην διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το είχαν οι «αφυπνισμένοι» Έλληνες λόγω του μορφωτικού και κοινωνικού τους επιπέδου, τις επαφές τους με την Ευρώπη και την συσχέτισή τους με τους Αρχαίους Έλληνες, που τους έδινε το πλεονέκτημα του φιλελληνικού παράγοντα.

Τρεις ήταν οι φάσεις των επαναστατικών κινημάτων στην Ευρώπη, με αρχή την Ελληνική Επανάσταση: το #πρώτο επαναστατικό κύμα ξέσπασε στις αρχές του 1820 (Ισπανία και Νάπολη) και το 1821 στην Ελλάδα. Το #δεύτερο επαναστατικό κύμα (1830-1832) έφερε την ανεξαρτησία του Βελγίου, την εκθρόνιση των Βουρβόνων στην Γαλλία , την επανάσταση στην Πολωνία (1830-31) κ.ο.κ. 

Στο #τρίτο επαναστατικό κύμα (1848) οι επαναστάτες επικράτησαν προσωρινά στην Ελβετία, στην Γαλλία (Παρίσι, Φεβρουάριος 1848 – 15 Μαΐου), σε ολόκληρη την Ιταλία, στα γερμανικά κράτη και στο μεγαλύτερο τμήμα της Αυστροουγγαρίας. 

Κατά τον Βρετανό μαρξιστή ιστορικό, γεννημένο στην Αλεξάνδρεια, Έρικ Χόμπσμπάουμ, οι Επαναστάσεις του 1848 είχαν τον χαρακτήρα της Παγκόσμιας Επανάστασης και γι’ αυτό έμειναν στην ευρωπαϊκή ιστορία γνωστές ως η «Άνοιξη των λαών».

Οι επαναστάσεις του 1848 αποτέλεσαν καμπή στην πορεία της Ευρώπης, ήταν η πρώτη μεγάλη σύγκρουση της βιομηχανικής εποχής και αποτέλειωσαν την «ευρωπαϊκή τάξη» του Μέττερνιχ, που το ξήλωμά της άρχισε το ’21.

Η διεθνής απήχηση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 φαίνεται στο τεράστιο κίνημα Φιλελληνισμού στην Ευρώπη, στην Βόρεια και Νότια Αμερική, ακόμα και στην Ασία (υπήρξαν και Ινδοί φιλέλληνες, εκατονταρχία Μουσουλμάνων κ.ά.), στο ότι οι πατριώτες διανοούμενοι στην Κίνα και την Ινδία επικαλούντο την ελληνική Παλιγγενεσία για την απαλλαγή των αρχαίων εθνών από την ξένη δυναστεία και ότι σήμερα στην Λατινική Αμερική γιορτάζονται τα 200 χρόνια του ’21. 

Ακόμα κι ότι ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ επικαλέστηκε τα Ορλωφικά και τον ανταρτοπόλεμο των Κλεφτών για την Αμερικανική Ανεξαρτησία.

Η Ελληνική Επανάσταση ήταν αναμφίβολα ο προάγγελος μιας νέας αναδυόμενης παγκόσμιας τάξης που πλέον θα στηριζόταν στα εθνικά κράτη και όχι στις αυτοκρατορίες, μιας εποχής που φαίνεται να τελειώνει σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα.

Κατά τον Μαζάουερ, «το κατόρθωμα των Ελλήνων ήταν μοναδικό, αφού όχι μόνο ξερίζωσαν την οθωμανική διοίκηση από τα μέρη τους, αλλά και σάρωσαν μια ολόκληρη φιλοσοφία εξουσίας μαζί με τους θεσμούς που την είχαν στηρίξει».

Ήταν συγχρόνως, κατά τον Ρόντρικ Μπήτον, μιλώντας για το κίνημα των Φιλελλήνων, η πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία που «τόσο πολλοί άνθρωποι από τόσο πολλές διαφορετικές χώρες και κοινωνικά στρώματα άφησαν το σπίτι τους για να πολεμήσουν στον πόλεμο κάποιου άλλου, χωρίς να τους αναγκάζει κανένας να το πράξουν και (στη συντριπτική πλειονότητά τους) χωρίς καμία απολύτως προσδοκία μισθοφορικού κέρδους».

ΛΕΩΝΙΔΑΣ Χ. ΑΠΟΣΚΙΤΗΣ